طبیعت و حرمت و حریم آن
طبیعت را پاس بداریم؛ آغوشش آرام بخش، سایه سارش دل افزا و جلوه هایش دلرباست. دستانش پر از میوه شادی، و دامانش آکنده از شکوفه های آسایش است. سکوتش آمیخته باوقار، ایثارش همراه بافروتنی، و موهبتش پیراسته از منت است. با آنکه حرمتش را ـ چنان که باید ـ نگاه نداشتیم، همچنان بی دریغ روان ما را می نوازد؛ و با آنکه به ویرانی اش دست یازیدیم، همچنان قلبی شاد و روحی پر نشاط به ما می بخشد.طبیعت، دوست مادرزاد ماست، نگذاریم این دوستی، یک سویه باشد.«طبیعت، مادر انسان است. انسان، تنها در آغوش اوست که آرام می گیرد، رشد می کند و به کمال می رسد. جهان بدون طبیعت، یا با طبیعت فسرده و پژمرده، پاییز را ماند، خزان گرفته، با چهره ای سوخته، عریان و بی برگ هیچ تمدنی بدون طبیعت و در طبیعت کدر و از هم گسسته پا نمی گیرد و سر بر آسمان نمی ساید، و اگر هم پا بگیرد و در غروب طبیعت، طلوع کند و یا در مرداب بروید، تاریک، بی روح، کریه منظر و خشن خواهد بود.
تمدن غربی، در دامن طبیعت شکفت و به فن آوری شگفت انگیز دست یافت، ولی متأسفانه به جای اینکه آنچه را از طبیعت گرفته و فن آوری های مدرن خود را در خدمت طبیعت به کار گیرد و به نگه داری دقیق و عالمانه آن بکوشد، به چنگ اندازی به طبیعت و چیرگی بر آن، روی آورد. از این رو، و انسان را از آغوش مام مهربان خود جدا کرد و او را در بحرانی سخت و خانمان سوز و زندگی بر باد ده گرفتار ساخت و بحران محیط زیست را آفرید و جهانی را در غم بزرگ فرو برد و چنان بلایی بر سر جهان هستی آورد که از آغاز آفرینش تاکنون، هیچ قوم وحشی، بی مهار، لجام گسیخته و بی فرهنگ چنین نکرده است.گزاف نگفته اند آنان که دلسوزانه و از روی دانش و تیزنگری، حرکت ویرانگر تمدن غرب را در جنگل ها، آب ها، کوه ها، دشت های سرسبز و کویرها، سیلاب نامیده اند، که بشر امروز را به سوی گردابی ژرف و خوفناک می برد، جایی که هیچ روزنه حیات و رهایی در آن دیده نمی شود». (یعقوبی، 1380: 308 و 309)
بر اساس آیات قرآن کریم و سخنان امامان معصوم علیهم السلام انسان ها در پاسداشت حریم طبیعت و حفظ حرمت آن وظیفه دارند. بنابراین، هرگونه دست یازیدن به ویرانی طبیعت و محیط زیست، به معنای سرکشی در برابر قرآن کریم و پیشوایان معصوم علیهم السلام است، که البته کمترین پی آمد زیان بار دنیوی آن، محروم شدن از بهشت دنیوی یا همان طبیعت سالم و به دور از آلودگی و ویرانی است که از جمله آثار ویران بار آن، گرفتار آمدن انسان ها به افسردگی، روان رنجوری و از دست دادن نشاط و شادابی روحی خواهد بود.
1. اثرگذاری طبیعت بر جسم و جان آدمی
«آب و هوا، درختان و گیاهان، غذاها و میوه ها و به طور کلی طبیعت و محیط زیست، نقشی عظیم در زندگی بشر دارند. سلامت محیط زیست، بر هوش و استعداد و لیاقت های فردی اثر می گذارد و میانه روی در اخلاق و منش، متأثر از میانه روی در محیط زیست است.ساکنان مناطق معتدل کره زمین، ویژگی ها و روحیه های خاصی دارند که در مقایسه با جامعه های ساکن در مناطق گرم و سرد، از مزایای بسیاری برخوردارند.محیط زیست، افزون بر تأثیر در قد و قامت و چگونگی اندام ظاهری، بر اندیشه و رفتار انسان نیز اثری شگرف می گذارد. قرآن و معصومان علیهم السلام فایده های بسیاری برای آب، هوا، گیاهان و درختان ـ با تعبیرهای بسیار دقیق و گاه شگفت انگیزـ بر شمرده اند و از تأثیر به سزای آنها بر تن و روان انسان سخن گفته اند.توضیح بیشتر آنکه، انسان موجودی اثرپذیر است؛ محیط اطراف در او اثر می گذارد و شخصیت او در محیط زندگی اش شکل می یابد.
تکوّن شخصیت انسان، تحت تأثیر دو محیط قرار دارد: نخست، محیط اجتماعی که شامل خانواده و مدرسه و دوستان و همکاران و همسایگان و محیط های فرهنگی از قبیل مطبوعات، وسایل ارتباط جمعی و مانند آنهاست؛دوم، محیط جغرافیایی. «وجود بلندی ها و پستی ها، کوه ها و دشت ها، وزش بادها و نسیم ها، چگونگی تابش نور خورشید، کیفیت آب و هوا و خلاصه موقعیت جغرافیایی محیط زیست، هر یک زمینه خاصی را در تن و روان آدمی فراهم می آورد». (رستمی، 1385: 44 و 45)دانشمندان مسلمان از دیرباز به این نکته توجه کرده اند. حکیم و فیلسوف بلندآوازه مسلمان، ابن سینا، پستی و بلندی های زمین را در چگونگی سامان یابی تن و روان آدمی اثرگذار می دانست. وی در این باره می نویسد:ساکنان مناطق مرتفع و کوهستانی، نیرومند، قوی بنیه، دلیر و چالاک هستند و کسانی که در مناطق خوش آب و هوا سکنی گزیده اند، از نشاط و شادابی و سلامت خاصی برخوردارند، و ساکنان مناطق سنگلاخی، دارای تن سخت و درهم فشرده و مفاصل محکم هستند، قوی بنیه و در جنگ ها دلیرند، و در یادگرفتن حرفه ها زیرک و اغلب کم خواب و بد اخلاق هستند. (ابن سینا، بی تا:213)
ابن سینا در معرفی هوای خوب و بد چنین می گوید:هوای خوب و مطلوب، هوایی است که آزاد باشد و مواد خارجی، از قبیل بخار و دود با آن نیامیخته باشد، و همچنین در بین دیوارها و سقف، محبوس نباشد، و از بوی بد به دور باشد. هوای آزاد، علاوه بر شرایط مذکور، لازم است از نسیم های مطبوع مدد یابد. بدیهی است که بادهای سلامت بخش، غالباً در بلندی ها و جلگه های هموار می وزد. اما هوای آلوده، تنفس را تنگ می کند و اخلاط را فزونی می بخشد. وجود هوای آلوده را با دو علامت می توان تشخیص داد: نخست اینکه در چنین هوایی ستاره های کوچک در آسمان به زحمت دیده می شوند، و دوم اینکه درخشندگی ستارگان درخشان کاهش می یابد و این اجرام، مرتعش به نظر می رسند. (همان: 197 و 214)
2. آثار زیان بار طبیعت و محیط زیست آلوده و ویران بر جسم و جان آدمی
ویران شدن طبیعت و از بین رفتن تعادل و توازن آن، هم جسم انسان ها را نشانه رفته است و هم اندیشه و فرهنگ آنان را. امروز، آثار منفی صنعتی شدن بر روی محیط زیست و به ویژه بر زندگی دینی و بافت جامعه که موجب بروز نابسامانی های فرهنگی و روانی آدم هاست، کاملاً آشکار شده است. بخشی از این نابسامانی ها را می توان در شهرهای اسلامی بزرگی به چشم دید که در صنعتی شدن، موفق بوده اند. البته، امروزه در تاریکی ای که جهان را فراگرفته، روزنه های امیدی در جهان صنعتی غرب به چشم می خورد. در قلب دنیای صنعتی، جنبش نوینی پدید آمده تا آلودگی ها و آثار ویران گر فن آوری را مهار سازد.این جنبش نوین، به این دلیل پدید آمده که به تعادل و توازن (اکولوژیک) میان انسان و محیط زیست او؛ یعنی زمین، درختان، رودخانه ها و دریاچه هایی که از آلودگی به دست بشر مرده اند، احترام گذاشته شود و از دریاها و اقیانوس ها و فضاها حمایت گردد.باری، انسان آگاه امروز، خود را خسران زده می داند و نه تنها جسم خود را در تهدید جدی می بیند، که معنویت و روح و روان خویش را تباه شده می داند. در واقع،رویکرد انسان امروز به معنویت ـ چیزی که سال هاست به حاشیه رانده شده است ـ تصادفی نیست. (یعقوبی، 1380: 310 و 311)
3. وظیفه انسان در آبادانی زمین
بر اساس دیدگاه قرآن، انسان وظیفه دارد به آبادانی زمین بپردازد و از ویرانی و فساد در آن، بپرهیزد.به تعبیر آیت الله جوادی آملی:خدای سبحان که خلعت خلافت (جانشینی) را با آیه کریمه «إِنّی جاعِلٌ فِی اْلأَرْضِ خَلیفَةً؛ همانا در زمین جانشینی خواهم گماشت.» (بقره: 30) بر اندام موزون انسان وارسته پوشانید، تار و پود جامه جانشینی را، معرفت اسمای حسنای الهی و مرمّت قلمرو خلافت، و آباد و آزاد سازی منطقه جانشینی از نفوذ تخریبی اهریمنان قرار داده، فرمود: «هُوَ أَنشَأَکمْ مِنْ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا؛ او شما را از زمین پدید آورد و به آبادانی در آن، فراخواند.» (هود: 61) اصل انشا و ایجاد انسان از زمین، به وسیله خدای سبحان است. خدای سبحان، خالق انسان است و او را جانشین خویش قرار داد و جانشین باید کار کسی را که وی را به جانشینی خود گمارده، انجام دهد. برای آنکه بستر مناسبی برای زندگی بشر فراهم شود، خداوند، مواد خام را به عنوان غذای سفره طبیعت خلق کرد و به انسان، هوش، استعداد، فن آوری و خلاقیت داد تا به عنوان مهمان، سر سفره مواد خام طبیعت بنشیند و از این مواد به بهترین وجه بهره مند شود. عقل را از درون و وحی را از بیرون برای راهنمایی بشر قرار داد تا وی، هم به وجود این مواد خام آگاه شود و هم به چگونه استفاده کردن از آن رهنمون گردد، تا زمین را آباد کند و محیط زیست را سامان بخشد. از این جهت، از انسان خواست با بهره گیری از این مواد خام به آبادانی زمین بپردازد: «وَاسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا»، تا زندگی مناسبی برای بشر فراهم شود. معنای واژه «اِسْتَعْمَرَ» در لغت عرب این است که یعنی به طور جدی از شما خواست تا زمین را آباد کنید. (جوادی آملی، 1386: 27 و 28)
آیات
تمدن غربی، در دامن طبیعت شکفت و به فن آوری شگفت انگیز دست یافت، ولی متأسفانه به جای اینکه آنچه را از طبیعت گرفته و فن آوری های مدرن خود را در خدمت طبیعت به کار گیرد و به نگه داری دقیق و عالمانه آن بکوشد، به چنگ اندازی به طبیعت و چیرگی بر آن، روی آورد. از این رو، و انسان را از آغوش مام مهربان خود جدا کرد و او را در بحرانی سخت و خانمان سوز و زندگی بر باد ده گرفتار ساخت و بحران محیط زیست را آفرید و جهانی را در غم بزرگ فرو برد و چنان بلایی بر سر جهان هستی آورد که از آغاز آفرینش تاکنون، هیچ قوم وحشی، بی مهار، لجام گسیخته و بی فرهنگ چنین نکرده است.گزاف نگفته اند آنان که دلسوزانه و از روی دانش و تیزنگری، حرکت ویرانگر تمدن غرب را در جنگل ها، آب ها، کوه ها، دشت های سرسبز و کویرها، سیلاب نامیده اند، که بشر امروز را به سوی گردابی ژرف و خوفناک می برد، جایی که هیچ روزنه حیات و رهایی در آن دیده نمی شود». (یعقوبی، 1380: 308 و 309)
بر اساس آیات قرآن کریم و سخنان امامان معصوم علیهم السلام انسان ها در پاسداشت حریم طبیعت و حفظ حرمت آن وظیفه دارند. بنابراین، هرگونه دست یازیدن به ویرانی طبیعت و محیط زیست، به معنای سرکشی در برابر قرآن کریم و پیشوایان معصوم علیهم السلام است، که البته کمترین پی آمد زیان بار دنیوی آن، محروم شدن از بهشت دنیوی یا همان طبیعت سالم و به دور از آلودگی و ویرانی است که از جمله آثار ویران بار آن، گرفتار آمدن انسان ها به افسردگی، روان رنجوری و از دست دادن نشاط و شادابی روحی خواهد بود.
1. اثرگذاری طبیعت بر جسم و جان آدمی
«آب و هوا، درختان و گیاهان، غذاها و میوه ها و به طور کلی طبیعت و محیط زیست، نقشی عظیم در زندگی بشر دارند. سلامت محیط زیست، بر هوش و استعداد و لیاقت های فردی اثر می گذارد و میانه روی در اخلاق و منش، متأثر از میانه روی در محیط زیست است.ساکنان مناطق معتدل کره زمین، ویژگی ها و روحیه های خاصی دارند که در مقایسه با جامعه های ساکن در مناطق گرم و سرد، از مزایای بسیاری برخوردارند.محیط زیست، افزون بر تأثیر در قد و قامت و چگونگی اندام ظاهری، بر اندیشه و رفتار انسان نیز اثری شگرف می گذارد. قرآن و معصومان علیهم السلام فایده های بسیاری برای آب، هوا، گیاهان و درختان ـ با تعبیرهای بسیار دقیق و گاه شگفت انگیزـ بر شمرده اند و از تأثیر به سزای آنها بر تن و روان انسان سخن گفته اند.توضیح بیشتر آنکه، انسان موجودی اثرپذیر است؛ محیط اطراف در او اثر می گذارد و شخصیت او در محیط زندگی اش شکل می یابد.
تکوّن شخصیت انسان، تحت تأثیر دو محیط قرار دارد: نخست، محیط اجتماعی که شامل خانواده و مدرسه و دوستان و همکاران و همسایگان و محیط های فرهنگی از قبیل مطبوعات، وسایل ارتباط جمعی و مانند آنهاست؛دوم، محیط جغرافیایی. «وجود بلندی ها و پستی ها، کوه ها و دشت ها، وزش بادها و نسیم ها، چگونگی تابش نور خورشید، کیفیت آب و هوا و خلاصه موقعیت جغرافیایی محیط زیست، هر یک زمینه خاصی را در تن و روان آدمی فراهم می آورد». (رستمی، 1385: 44 و 45)دانشمندان مسلمان از دیرباز به این نکته توجه کرده اند. حکیم و فیلسوف بلندآوازه مسلمان، ابن سینا، پستی و بلندی های زمین را در چگونگی سامان یابی تن و روان آدمی اثرگذار می دانست. وی در این باره می نویسد:ساکنان مناطق مرتفع و کوهستانی، نیرومند، قوی بنیه، دلیر و چالاک هستند و کسانی که در مناطق خوش آب و هوا سکنی گزیده اند، از نشاط و شادابی و سلامت خاصی برخوردارند، و ساکنان مناطق سنگلاخی، دارای تن سخت و درهم فشرده و مفاصل محکم هستند، قوی بنیه و در جنگ ها دلیرند، و در یادگرفتن حرفه ها زیرک و اغلب کم خواب و بد اخلاق هستند. (ابن سینا، بی تا:213)
ابن سینا در معرفی هوای خوب و بد چنین می گوید:هوای خوب و مطلوب، هوایی است که آزاد باشد و مواد خارجی، از قبیل بخار و دود با آن نیامیخته باشد، و همچنین در بین دیوارها و سقف، محبوس نباشد، و از بوی بد به دور باشد. هوای آزاد، علاوه بر شرایط مذکور، لازم است از نسیم های مطبوع مدد یابد. بدیهی است که بادهای سلامت بخش، غالباً در بلندی ها و جلگه های هموار می وزد. اما هوای آلوده، تنفس را تنگ می کند و اخلاط را فزونی می بخشد. وجود هوای آلوده را با دو علامت می توان تشخیص داد: نخست اینکه در چنین هوایی ستاره های کوچک در آسمان به زحمت دیده می شوند، و دوم اینکه درخشندگی ستارگان درخشان کاهش می یابد و این اجرام، مرتعش به نظر می رسند. (همان: 197 و 214)
2. آثار زیان بار طبیعت و محیط زیست آلوده و ویران بر جسم و جان آدمی
ویران شدن طبیعت و از بین رفتن تعادل و توازن آن، هم جسم انسان ها را نشانه رفته است و هم اندیشه و فرهنگ آنان را. امروز، آثار منفی صنعتی شدن بر روی محیط زیست و به ویژه بر زندگی دینی و بافت جامعه که موجب بروز نابسامانی های فرهنگی و روانی آدم هاست، کاملاً آشکار شده است. بخشی از این نابسامانی ها را می توان در شهرهای اسلامی بزرگی به چشم دید که در صنعتی شدن، موفق بوده اند. البته، امروزه در تاریکی ای که جهان را فراگرفته، روزنه های امیدی در جهان صنعتی غرب به چشم می خورد. در قلب دنیای صنعتی، جنبش نوینی پدید آمده تا آلودگی ها و آثار ویران گر فن آوری را مهار سازد.این جنبش نوین، به این دلیل پدید آمده که به تعادل و توازن (اکولوژیک) میان انسان و محیط زیست او؛ یعنی زمین، درختان، رودخانه ها و دریاچه هایی که از آلودگی به دست بشر مرده اند، احترام گذاشته شود و از دریاها و اقیانوس ها و فضاها حمایت گردد.باری، انسان آگاه امروز، خود را خسران زده می داند و نه تنها جسم خود را در تهدید جدی می بیند، که معنویت و روح و روان خویش را تباه شده می داند. در واقع،رویکرد انسان امروز به معنویت ـ چیزی که سال هاست به حاشیه رانده شده است ـ تصادفی نیست. (یعقوبی، 1380: 310 و 311)
3. وظیفه انسان در آبادانی زمین
بر اساس دیدگاه قرآن، انسان وظیفه دارد به آبادانی زمین بپردازد و از ویرانی و فساد در آن، بپرهیزد.به تعبیر آیت الله جوادی آملی:خدای سبحان که خلعت خلافت (جانشینی) را با آیه کریمه «إِنّی جاعِلٌ فِی اْلأَرْضِ خَلیفَةً؛ همانا در زمین جانشینی خواهم گماشت.» (بقره: 30) بر اندام موزون انسان وارسته پوشانید، تار و پود جامه جانشینی را، معرفت اسمای حسنای الهی و مرمّت قلمرو خلافت، و آباد و آزاد سازی منطقه جانشینی از نفوذ تخریبی اهریمنان قرار داده، فرمود: «هُوَ أَنشَأَکمْ مِنْ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا؛ او شما را از زمین پدید آورد و به آبادانی در آن، فراخواند.» (هود: 61) اصل انشا و ایجاد انسان از زمین، به وسیله خدای سبحان است. خدای سبحان، خالق انسان است و او را جانشین خویش قرار داد و جانشین باید کار کسی را که وی را به جانشینی خود گمارده، انجام دهد. برای آنکه بستر مناسبی برای زندگی بشر فراهم شود، خداوند، مواد خام را به عنوان غذای سفره طبیعت خلق کرد و به انسان، هوش، استعداد، فن آوری و خلاقیت داد تا به عنوان مهمان، سر سفره مواد خام طبیعت بنشیند و از این مواد به بهترین وجه بهره مند شود. عقل را از درون و وحی را از بیرون برای راهنمایی بشر قرار داد تا وی، هم به وجود این مواد خام آگاه شود و هم به چگونه استفاده کردن از آن رهنمون گردد، تا زمین را آباد کند و محیط زیست را سامان بخشد. از این جهت، از انسان خواست با بهره گیری از این مواد خام به آبادانی زمین بپردازد: «وَاسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا»، تا زندگی مناسبی برای بشر فراهم شود. معنای واژه «اِسْتَعْمَرَ» در لغت عرب این است که یعنی به طور جدی از شما خواست تا زمین را آباد کنید. (جوادی آملی، 1386: 27 و 28)
آیات
در قرآن کریم افزون بر 750 آیه؛ یعنی بیش از ده درصد آیات این کتاب به موضوع طبیعت و پدیده های طبیعی اختصاص یافته است. (گلشنی، 1375: 93 - 111)قرآن کریم هنگامی که از منافقان مُفسِد و مفسده جو سخن می گوید، از دست یازیدن آنها به فساد در زمین و تخریب محیط زیست و طبیعت، با عنوان یکی از ویژگی های آنان یاد می کند در این باره می فرماید: «وَإِذَا تَوَلَّی سَعَی فِی الْأَرْضِ لِیفْسِدَ فِیهَا وَیهْلِک الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا یحِبُّ الْفَسَادَ؛ و چون برگردد [یا ریاستی یابد] کوشش می کند که در زمین، فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد، و خداوند تباه کاری را دوست ندارد.» (بقره: 205)در شأن نزول این آیه گفته اند: «این آیه درباره «اَخنس بن شریق» نازل شده است. وی مردی زیبا و خوش بیان بود. تظاهر به دوستی پیغمبر می کرد و خود را مسلمان جلوه می داد. هر وقت نزد پیامبر می آمد، با او می نشست، اظهار ایمان می کرد، سوگند می خورد که او را دوست دارد و به خدا ایمان آورده است. اما همین که بین او و طایفه «ثفیف» دشمنی درگرفت، بر آنها شبیخون زد و چهارپایان آنها را کشت و زراعت شان را به آتش کشید.» (مکارم شیرازی، 1379: ج2: 72 و 73)
روایات
1. امام علی علیه السلام: اِتَّقُوا الله فی عِبادِه و بِلادِه، فَاِنَّکم مسئولونَ حَتَّی عَنِ البِقاعِ و البَهائم؛ خدا را واپایید در حق شهرهای او و بندگان؛ که شما مسئول هستید، حتی از سرزمین ها و چهارپایان. (نهج البلاغه، خطبه 167)
2. امام صادق علیه السلام به مُفضَّل بن عمر می فرماید: اگر تو طبیعت و جهان آفرینش را با اندیشه و خِردت، درست ارزیابی کنی، آن را مانند ساختمانی می یابی که همه آنچه آفریده ها به آن نیازمند بوده اند، در آن پیش بینی شده است.آسمان، چونان سقفی است برافراشته؛ زمین همچون فرشی است گسترده؛ و ستارگان، چراغ های چیده شده را مانند. گوهرها در دل این جهان ذخیره شده، و همه چیز در طبیعت برای انسان آماده گردیده است.» (علامه مجلسی، 1404: ج 3: 61)
3. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «تَحَفَّظُوا مِنَ الاَرضِ فَاِنَّها اُمُّکم وَ اِنَّهُ لَیسَ مِن اَحَدٍ عَامَلَ عَلَیهَا خَیراً وَ شَرّاً اِلّا وَ هِی مُخبَرةٌ بِهِ؛ در نگه داری زمین بکوشید و به آن حرمت نهید که مادر شماست. هر کس بر روی آن، کار نیک و یا بدی انجام دهد، گزارش خواهد کرد». (همان: ج7: 97)
بی گمان نگاه مادرانه به طبیعت داشتن، که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را به پیروان خود می آموزاند، و خود را فرزند و پرورش یافته دامن او دانستن، در چگونگی بهره وری از آن، اثر فراوان دارد. پس باید از این چشم انداز به طبیعت نگریست؛ یعنی خود را نیازمند آن دانست، مانند نیاز فرزند به مادر. (یعقوبی: 1380: 321)
یکی از اندیشمندان معاصر با توجه به این حدیث شریف نبوی صلی الله علیه و آله می نویسد:آن زمان که انسان ها زمین را مادر و آسمان (عالم عِلوی) را پدر خویش می شمردند، زمین از عهده تغذیه فرزندانی که به دنیا آورده بود، برمی آمد، و از زمانی که انسان ها دیگر، زمین را مادر خویش قلمداد نکردند، بلکه زنی دانستند که در جنگ به اسارت گرفته شده و باید به مثابه فاحشه ای به او تجاوز کرد، دیگر زمین تمام اولادش را تغذیه نمی کند.
به نظر می رسد نعمت و برکت زمین در مقابل انسانیتی که از دیدن چیزی در طبیعت، به جز ابزارهای ارضا کننده نیازهای حیوانی خویش، سرباز می زند، خشکیده است.بحران زیست محیطی با همه لوازم هلاکت بار و فاجعه آمیز آن، هم اینک دامن گیر ماست، مگر آنکه انسان ها درباره همه ره یافتشان در بهره برداری از محیط زیست، تجدید نظر کنند و علم مقدس به نظام کیهانی و سرانجام، علم برین به حق را که ما بعدالطبیعه محض است، از نو کشف کنند. (نصر، 1378: 152)
4. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر رستاخیز به پاشد و نهالی در دست یکی از شماست، اگر می تواند آن را بکارد، بکارد». (نهج الفصاحه: 267)
5. آن حضرت همچنین فرمود: «هر مسلمانی که زراعتی کشت کند یا نهالی بنشاند، سپس پرنده، انسان یا چارپایی از آن بخورد، از برای او صدقه به شمار می آید». (محدث نوری، 1408: ج 13: 460)
6. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «کسی که درختی بکارد و تا هنگام ثمردهی از آن نگه داری کند، به اندازه میوه های آن، نزد خدا برایش ثواب و صدقه می نویسند». (متقی هندی، 2005 م: ج 1: 451: ح 9081)
پیام ها و نکته ها
1. پاسداشت طبیعت و حفظ حریم و حرمت آن، تشکر عملی از خداوند در برابر این موهبت بزرگ است.
2. میان طبیعت سالم و به دور از ویرانی و سلامت جسم و سلامت روح انسان، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد.
3. یکی از سازوکارهای پرورش جسم و روح انسان، سالم نگه داشتن طبیعت و محیط زیست است.
4. یکی از عوامل پرخاشگری و بی اخلاقی انسان، طبیعت ناسالم و ویران است.
5. بخشی از توصیه های قرآن کریم و سخنان معصومان علیهم السلام، به پاسداشت طبیعت از ویرانی و فساد، اختصاص یافته است.
منابع
-نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی.
-جوادی آملی، عبدالله. 1386. اسلام و محیط زیست. قم: اسراء.
-رستمی، محمدحسن. 1386. سیمای طبیعت در قرآن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
-گروهی از نویسندگان. 1379. تفسیر نمونه. زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-گلشنی، مهدی. 1375. قرآن و علوم طبیعت. تهران، نشر مطهر.
-یعقوبی، حسین. 1386. سیمای طبیعت در قرآن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
1. امام علی علیه السلام: اِتَّقُوا الله فی عِبادِه و بِلادِه، فَاِنَّکم مسئولونَ حَتَّی عَنِ البِقاعِ و البَهائم؛ خدا را واپایید در حق شهرهای او و بندگان؛ که شما مسئول هستید، حتی از سرزمین ها و چهارپایان. (نهج البلاغه، خطبه 167)
2. امام صادق علیه السلام به مُفضَّل بن عمر می فرماید: اگر تو طبیعت و جهان آفرینش را با اندیشه و خِردت، درست ارزیابی کنی، آن را مانند ساختمانی می یابی که همه آنچه آفریده ها به آن نیازمند بوده اند، در آن پیش بینی شده است.آسمان، چونان سقفی است برافراشته؛ زمین همچون فرشی است گسترده؛ و ستارگان، چراغ های چیده شده را مانند. گوهرها در دل این جهان ذخیره شده، و همه چیز در طبیعت برای انسان آماده گردیده است.» (علامه مجلسی، 1404: ج 3: 61)
3. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «تَحَفَّظُوا مِنَ الاَرضِ فَاِنَّها اُمُّکم وَ اِنَّهُ لَیسَ مِن اَحَدٍ عَامَلَ عَلَیهَا خَیراً وَ شَرّاً اِلّا وَ هِی مُخبَرةٌ بِهِ؛ در نگه داری زمین بکوشید و به آن حرمت نهید که مادر شماست. هر کس بر روی آن، کار نیک و یا بدی انجام دهد، گزارش خواهد کرد». (همان: ج7: 97)
بی گمان نگاه مادرانه به طبیعت داشتن، که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را به پیروان خود می آموزاند، و خود را فرزند و پرورش یافته دامن او دانستن، در چگونگی بهره وری از آن، اثر فراوان دارد. پس باید از این چشم انداز به طبیعت نگریست؛ یعنی خود را نیازمند آن دانست، مانند نیاز فرزند به مادر. (یعقوبی: 1380: 321)
یکی از اندیشمندان معاصر با توجه به این حدیث شریف نبوی صلی الله علیه و آله می نویسد:آن زمان که انسان ها زمین را مادر و آسمان (عالم عِلوی) را پدر خویش می شمردند، زمین از عهده تغذیه فرزندانی که به دنیا آورده بود، برمی آمد، و از زمانی که انسان ها دیگر، زمین را مادر خویش قلمداد نکردند، بلکه زنی دانستند که در جنگ به اسارت گرفته شده و باید به مثابه فاحشه ای به او تجاوز کرد، دیگر زمین تمام اولادش را تغذیه نمی کند.
به نظر می رسد نعمت و برکت زمین در مقابل انسانیتی که از دیدن چیزی در طبیعت، به جز ابزارهای ارضا کننده نیازهای حیوانی خویش، سرباز می زند، خشکیده است.بحران زیست محیطی با همه لوازم هلاکت بار و فاجعه آمیز آن، هم اینک دامن گیر ماست، مگر آنکه انسان ها درباره همه ره یافتشان در بهره برداری از محیط زیست، تجدید نظر کنند و علم مقدس به نظام کیهانی و سرانجام، علم برین به حق را که ما بعدالطبیعه محض است، از نو کشف کنند. (نصر، 1378: 152)
4. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر رستاخیز به پاشد و نهالی در دست یکی از شماست، اگر می تواند آن را بکارد، بکارد». (نهج الفصاحه: 267)
5. آن حضرت همچنین فرمود: «هر مسلمانی که زراعتی کشت کند یا نهالی بنشاند، سپس پرنده، انسان یا چارپایی از آن بخورد، از برای او صدقه به شمار می آید». (محدث نوری، 1408: ج 13: 460)
6. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «کسی که درختی بکارد و تا هنگام ثمردهی از آن نگه داری کند، به اندازه میوه های آن، نزد خدا برایش ثواب و صدقه می نویسند». (متقی هندی، 2005 م: ج 1: 451: ح 9081)
پیام ها و نکته ها
1. پاسداشت طبیعت و حفظ حریم و حرمت آن، تشکر عملی از خداوند در برابر این موهبت بزرگ است.
2. میان طبیعت سالم و به دور از ویرانی و سلامت جسم و سلامت روح انسان، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد.
3. یکی از سازوکارهای پرورش جسم و روح انسان، سالم نگه داشتن طبیعت و محیط زیست است.
4. یکی از عوامل پرخاشگری و بی اخلاقی انسان، طبیعت ناسالم و ویران است.
5. بخشی از توصیه های قرآن کریم و سخنان معصومان علیهم السلام، به پاسداشت طبیعت از ویرانی و فساد، اختصاص یافته است.
منابع
-نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی.
-جوادی آملی، عبدالله. 1386. اسلام و محیط زیست. قم: اسراء.
-رستمی، محمدحسن. 1386. سیمای طبیعت در قرآن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
-گروهی از نویسندگان. 1379. تفسیر نمونه. زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-گلشنی، مهدی. 1375. قرآن و علوم طبیعت. تهران، نشر مطهر.
-یعقوبی، حسین. 1386. سیمای طبیعت در قرآن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
اخلاق زیست‌محیطی، آسیب‌ها و راهکارها
نیم نگاهی به محیط اطرافمان حاکی از پیدایش و گسترش بحرانی فراگیر در فضای زیست محیطی است.در
کشورمان ایران داستان خشک شدن دریاچه ارومیه وچندین تالاب پر آب که امروز
تشنه قطره آبی هستند، نابودی ببر مازندران، رو به انقراض بودن یوزپلنگ
ایرانی و ماهی های خاویار دریای خزر، خشک شدن مدام درختان بلوط از جمله این
دست حوادث تلخ و ناگوار است. بخصوص که ما در کشوری تشنه و کم باران بسر می
بریم.در سطح جهانی نیز برخی از پیامدهای تخریب محیط زیست که هر کدام خطر یک بحران فراگیر را همراه خود دارند عبارتند از:
1- افزایش دمای هوا
2-فرسایش خاک
3-کاهش نزولات جوی
4-رکود بخش کشاورزی
5-بروز خشکسالی و قحطی
6-شیوع بیماری های جسمی و روحی
7-نازک شدن لایه اوزون
8-نابودی جنگل ها و گونه های نادر گیاهی و جانوری
9-ورود گاز کربنیک و دی اکسید کربن در اثر سوخت های فسیلی به محیط زیست
10-ریزش فضولات کارخانه ها به رودخانه ها و دریاها
11-جنگ ها ی اتمی و استفاده از سلاح های شیمیایی در جنگ ها
12-انقراض گونه های جانوری و گیاهی
13-ورود اشعه سمی ماورای بنفش
دین واخلاق و ضرورت حفظ محیط زیست
شروع حمایت از اخلاق زیست محیطی را می توان از دهه 1960 میلادی دانست, که با رشد پذیرش جنبش زیست محیطی همراه بوده است. از این رو می بینیم تا کنون در این باره همایش مانند چهار گردهمایی بین المللی رهبران روحانی و پارلمانی از سال 1988 تا سال 1993 در شهر های آکسفورد، مسکو، ریو و کیوتو برگزار شده است. رگزاری اولین همایش اسلام و محیط زیست در سال 1378 در تهران در همین راستا بوده است. سال 1992 بیش از 1000 دانشمند از 72 کشور جهان که در میان آن ها 105 برنده جایزه نوبل بوده است به بشریت هشدار دادند که برای توجه به زمین، نگرش اخلاقی جدیدی لازم است. در قرآن در جایگاه مبنای اتحاد مسلمانان نیز به این مساله توجه ویژه شده، مثلا میبینیم 198مورد از آیات آن با مضامین محیط زیست می باشد، یا این که لفظ ارض 444 با در قرآن آمده، و نام 31 سوره قرآن هم با نام های طبیعت و حیوانات است و همچنین تاکید بر این که وجود و حیات عالم طبیعت از آب است.
احترام به فرزندان طبیعت
ادبیات دینی مملو از وعد وعیدهایی در حفظ و حرمت طبیعت اعم از گیاه و حیوان و دیگر اجزای طبیعت است که با ایجاد انگیزش معنوی و الهی در میان متدینان به نمونه هایی اشاره می کنیم.
درختان
دردستورات خلاقی اسلام تاکید بر حمایت از تمام اجزای طبیعت اعم از آب های روان، درختان و حیوانات شده است. فرمودند: از آلوده ساختن آبها و آتش زدن منابع طبیعی و زراعت و قطع درختان به شدت نهی شده است. به حصوص ازبریدن درخت ترو سبز مگر در موارد خاص و ضرورت مذمت شده است.
دم مرگ و کاشتن یک درخت
مساله طبعت دوستی تا جایی اهمیت می یابد که تا دم مرگ نیز ادامه دارد،پیامبر اسلام می فرمایند: اکر نهالی در دست دارید و در آستانه برپایی قیامت است، و به اندازه کاشتن آن فرصت دارید، آن را بکارید.
حیوانات ثناگوی خدا
همچنین در سیره اخلاقی رسول خدا تاکید شده است: بر صورت حیوان نزنید که هر ذی روحی تسبیح گوی خداست.
پرهیز از تندخویی
از خشونت و بدرفتاری با حیوانات نیز به شدت نهی شده است. و حتی تحمیل بار بیش از حد بر آنان وداغ گذاشتن بر پیشانی شان را نهی فرمود و بالاتر آن که گفته اند به آن ها ناسزا نگویید.
حقوق مشترک حیوان و انسان
نکته جالب تر آن که نقصان و آسیب رساندن به حیوانات موجب دیه به صاحبان آن ها می شود، که نمونه های آن درباره نقص عضو سگ و اسب آمده است. تا چه رسد به این که کسی بخواهد حیوان را مثله کند که فرمودند:حیوان را مثله نکنید حنی اگر سگ هار باشد.
مسابقات و حیوانات
همچنین رسول خدا ص نهی کردند از این که حیوانات را به جنگ هم بیاندازند. همان چیزی که امروزه به سرگرمی و تفریحی برای انسان ها بدل شده است. پرورش خروس و گاوهای جنگی و برگزاری جشنواره های متعددی در این باره از نمونه های آن است.پس دفاع از محیط طبیعت اعم از حیوانی و گیاهی اصلی اخلاقی و همگانی جهت مردم و حکومت ها است. یادمان باشد که طبیعت وفرزندان آن زنده اند و چه بسا هر روز به خدای خویش از این همه نا مهربانی برادر بزرگتر و به ظاهر عاقلشان شکایت می برند.
1- افزایش دمای هوا
2-فرسایش خاک
3-کاهش نزولات جوی
4-رکود بخش کشاورزی
5-بروز خشکسالی و قحطی
6-شیوع بیماری های جسمی و روحی
7-نازک شدن لایه اوزون
8-نابودی جنگل ها و گونه های نادر گیاهی و جانوری
9-ورود گاز کربنیک و دی اکسید کربن در اثر سوخت های فسیلی به محیط زیست
10-ریزش فضولات کارخانه ها به رودخانه ها و دریاها
11-جنگ ها ی اتمی و استفاده از سلاح های شیمیایی در جنگ ها
12-انقراض گونه های جانوری و گیاهی
13-ورود اشعه سمی ماورای بنفش
دین واخلاق و ضرورت حفظ محیط زیست
شروع حمایت از اخلاق زیست محیطی را می توان از دهه 1960 میلادی دانست, که با رشد پذیرش جنبش زیست محیطی همراه بوده است. از این رو می بینیم تا کنون در این باره همایش مانند چهار گردهمایی بین المللی رهبران روحانی و پارلمانی از سال 1988 تا سال 1993 در شهر های آکسفورد، مسکو، ریو و کیوتو برگزار شده است. رگزاری اولین همایش اسلام و محیط زیست در سال 1378 در تهران در همین راستا بوده است. سال 1992 بیش از 1000 دانشمند از 72 کشور جهان که در میان آن ها 105 برنده جایزه نوبل بوده است به بشریت هشدار دادند که برای توجه به زمین، نگرش اخلاقی جدیدی لازم است. در قرآن در جایگاه مبنای اتحاد مسلمانان نیز به این مساله توجه ویژه شده، مثلا میبینیم 198مورد از آیات آن با مضامین محیط زیست می باشد، یا این که لفظ ارض 444 با در قرآن آمده، و نام 31 سوره قرآن هم با نام های طبیعت و حیوانات است و همچنین تاکید بر این که وجود و حیات عالم طبیعت از آب است.
احترام به فرزندان طبیعت
ادبیات دینی مملو از وعد وعیدهایی در حفظ و حرمت طبیعت اعم از گیاه و حیوان و دیگر اجزای طبیعت است که با ایجاد انگیزش معنوی و الهی در میان متدینان به نمونه هایی اشاره می کنیم.
درختان
دردستورات خلاقی اسلام تاکید بر حمایت از تمام اجزای طبیعت اعم از آب های روان، درختان و حیوانات شده است. فرمودند: از آلوده ساختن آبها و آتش زدن منابع طبیعی و زراعت و قطع درختان به شدت نهی شده است. به حصوص ازبریدن درخت ترو سبز مگر در موارد خاص و ضرورت مذمت شده است.
دم مرگ و کاشتن یک درخت
مساله طبعت دوستی تا جایی اهمیت می یابد که تا دم مرگ نیز ادامه دارد،پیامبر اسلام می فرمایند: اکر نهالی در دست دارید و در آستانه برپایی قیامت است، و به اندازه کاشتن آن فرصت دارید، آن را بکارید.
حیوانات ثناگوی خدا
همچنین در سیره اخلاقی رسول خدا تاکید شده است: بر صورت حیوان نزنید که هر ذی روحی تسبیح گوی خداست.
پرهیز از تندخویی
از خشونت و بدرفتاری با حیوانات نیز به شدت نهی شده است. و حتی تحمیل بار بیش از حد بر آنان وداغ گذاشتن بر پیشانی شان را نهی فرمود و بالاتر آن که گفته اند به آن ها ناسزا نگویید.
حقوق مشترک حیوان و انسان
نکته جالب تر آن که نقصان و آسیب رساندن به حیوانات موجب دیه به صاحبان آن ها می شود، که نمونه های آن درباره نقص عضو سگ و اسب آمده است. تا چه رسد به این که کسی بخواهد حیوان را مثله کند که فرمودند:حیوان را مثله نکنید حنی اگر سگ هار باشد.
مسابقات و حیوانات
همچنین رسول خدا ص نهی کردند از این که حیوانات را به جنگ هم بیاندازند. همان چیزی که امروزه به سرگرمی و تفریحی برای انسان ها بدل شده است. پرورش خروس و گاوهای جنگی و برگزاری جشنواره های متعددی در این باره از نمونه های آن است.پس دفاع از محیط طبیعت اعم از حیوانی و گیاهی اصلی اخلاقی و همگانی جهت مردم و حکومت ها است. یادمان باشد که طبیعت وفرزندان آن زنده اند و چه بسا هر روز به خدای خویش از این همه نا مهربانی برادر بزرگتر و به ظاهر عاقلشان شکایت می برند.
همه چیز در مورد بازیافت و تفکیک زباله
در تعریفی دیگر می‌توان گفت بازیافت عبارت است از فرایند پردازش مواد مصرف شده به محصولات و مواد تازه به منظوره جلوگیری از به هدر رفتن مواد سودمند بالقوه (ذخیره‌ای)، کاهش مصرف مواد خام، کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی هوا حاصل از سوختن مواد و آلودگی آبها حاصل از تدفین زباله‌ها در خاک به وسیلهٔ کاهش مقدار معمول زباله‌ها و کم کردن نشر گازهای گلخانه‌ای در مقایسه با تولید خالص. بازیافت یک مولفهٔ کلیدی در مدیریت مدرن کاهش مواد زائد که شامل سلسله مراتب کم کردن، دوباره مصرف کردن و بازیافت است. مواد قابل بازیافت چیزهای زیادی را شامل می‌شوند از جمله بسیاری از انواع شیشه‌ها، کاغذها، فلزات، پلاستیک، منسوجات، آلمینیوم‌های الکترونیکی مصرف شده در رایانهها و گوشی‌های تلفن همراه. اما استفاده مجدد از زباله‌های زیستی همچون پسمانده مواد خوراکی به عنوان کود جزو بازیافت محسوب نمی‌شوند. موادی که قرار است بازیافت شوند یا به مرکز جمع‌آوری این مواد آورده می‌شوند از کنار خیابان جمع‌آوری می‌شوند و ابتدا دسته بندی شده سپس پاک می‌شوند و دوباره پردازشهایی روی آنها انجام میشود تا به مواد تازه برای ساخت تبدیل شون اگر چه گاهی اوقات بازیافت در مقایسه با تولید از مواد خام بسیار گرانتر و مشکل‌تر است، اما به خاطر استفاده مجدد از همان مواد به صرفه‌است.
بازیافت به معنی استفاده از مواد مصرف شده برای تولید و ساخت مجدد همان کالا یا کالای قابل استفاده دیگر است. ساخت کاغذ تازه از کاغذهای باطله می‌تواند نتیجه بازیافت باشد.بازیافت زباله‌ها سه فایده مهم برای محیط زیست دارد. ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه‌جویی کرده‌ایم زیرا به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می‌کنیم.یکی دیگر از فواید بازیافت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ۹۰ درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله هاست.
چگونه باید زباله را تفکیک کرد؟
در قدم اول برای بازیافت زباله‌ها باید مواد قابل تجزیه مثل پسمانده‌های آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر زباله‌ها جدا کرده و سعی شود فقط این مواد را در کیسه زباله ریخته و به رفتگر تحویل داد. این مواد را به نوعی کود به نام کمپوست تبدیل می کنند و برای اصلاح خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته از آن استفاده می کنند. در مرحله بعد باید مواد قابل بازیافت را از زباله ها جدا کنیم. شیشه، کاغذ، پلاستیک و انواع فلزات از بهترین مواد برای بازیافت هستند.
فایده تفکیک پسماند و بازیافت چیست؟
بازیافت زباله ها سه فایده مهم برای محیط زیست دارد. ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه جویی کرده ایم زیرا به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می کنیم.یکی دیگر از فواید بازیافت، صرفه جویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ۹۰ درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله هاست.
فواید بازیافت بطری‌های شیشه‌ای چیست؟
شیشه معمولی را می توان تا دفعات بیشمار بازیافت کرد زیرا شیشه فرسوده نمی‌شود. هر بطری شیشه نوشابه را می‌توان تا 15 بار برای مصارف خوراکی بازیافت کرد.قیمت تمام شده شیشه‌های بازیافتی با کیفیتی مشابه شیشه‌های نو بسیار کمتر از شیشه های نو است. شیشه های سبز و قهوه ای رنگ نوشابه جزء مواد قابل بازیافت هستند.بازیافت یک تن شیشه باعث صرفه جوئی در مصرف حدود یک تن مواد معدنی دیگر می شود ( 600 کیلوگرم ماسه، 190کیلوگرم سود سوزآور، 190کیلوگرم آهک و 60کیلوگرم فلدسپات).
برای تفکیک و ذخیره کاغذ های باطله از کجا باید کارتن پلاست تهیه کنم؟
برای تهیه کارتن پلاست مخصوص ذخیره کاغذ باطله، می‌توانید به ادارات بازیافت شهرداری منطقه خود مراجعه و دریافت کنید. آدرس ادارات بازیافت مناطق در منوی اطلاعات مفید موجود است و یا می‌توانید به 1888 و 137 نیز تماس بگیرید.
چه نوع پسماندهایی خطرناک هستند؟
زباله‌های خطرناک به مواد زاید جامدی اطلاق می شود که بالقوه خطرناک هستند و یا اینکه موجب خطر برای سلامتی انسان و سایر موجودات زنده به وجود می آورند. این مواد که به سادگی تجزیه پذیر نیست اگر در شرایط مساعد بیولوژیکی داشته باشند تکثیر می‌شوند و عوامل نامساعد دیگری را در محیط به وجود آورند. مواد زاید سمی و خطرناک، قابل احتراق، خورندگی و قابلیت انفجار دارند.
چند نوع پسماند داریم؟
انواع پسماندها با استفاده از دو طبقه بندی بررسی می‌شوند. طبقه بندی اول، شامل پسماندهای تر یا آلی یا ارگانیک یا فسادپذیر پسماندهای خشک یا غیرآلی یا غیرارگانیک یا غیرفسادپذیر و پسماندهای خطرناک و ویژه میشود. نوع دیگر طبقه بندی پسماندها نیز پسماندهای خانگی، پسماندهای بیمارستانی، پسماندهای تجاری، پسماندهای خطرناک پسماندهای صنعتی پسماندهای خاک و نخاله ساختمانی پسماندهای خیابانی، پسماندهای پارکها، فضای سبز و گورستانها را در بر می‌گیرد.
پسماندهای خانگی شامل پسماندهای عادی منازل، مواد اضافی باقیمانده در فرآیندهای آشپزی، تغذیه، پسماندهای فضای سبز، پسماندهای میوه و سبزیجات و ... میشود. به زباله های حاصل از فعالیت مراکز بهداشتی و درمانی،بیمارستانها، درمانگاهها، مطب های پزشکان و دندانپزشکان، آزمایشگاهها و ... زایدات بیمارستانی یا بهداشتی می‌گویند. پسماندهای تجاری نیز شامل مواد زاید ناشی از فعالیتهای صنوف مختلف تجاری و بازاری می شود. پسماندهای خطرناک شامل باطری، لامپ فلوروسنت و پسماندهای صنعتی شامل مواد زاید ناشی از فعالیت های صنایع و کارگاه‌های مختلف که در طی فرایند تولید ایجاد میشود اتلاق میگردد.همچنین پسماندهای خاک و نخاله ساختمانی به مواد زاید حاصل از عملیات عمرانی و تخریب و نوسازی ساختمانها مانند آجر، شن، الوار، سنگ، بتن و ... اتلاق میگردد. برگ درختان، لجن آب‌روها و جوی‌های خیابانی، زایدات ناشی از هرس درختان خیابانی و ... پسماندهای خیابانی وپسماندهای پارکها، فضای سبز و گورستانها شامل پسماندهای باغبانی، زایدات ناشی از چمن زنی، هرس درختان، شاخ و برگ و ... میشود.
چرا کیسه‌های پلاستیکی برای محیط زیست ضرر دارند و به آن آسیب می‌رسانند؟
کیسه‌های نایلونی برای سالیان متمادی (حتی بیش از 500 سال) در خاک باقی مانده و تجزیه نمی شوند. همچنین کیسه های نایلونی سالانه باعث خفگی و مرگ هزاران لاک پشت دریایی می شوند.
پسماند یعنی چه؟
پسماند یا به اصطلاح عام زباله و آشغال، یعنی تمام مواد زاید حاصل از فعالیتهای انسان و حیوان که غیرقابل استفاده و بی مصرف باشد.
روش ورمی کمپوست چیست و چه خواصی دارد؟
بر روی زمین بیش از 3200 گونه کرم بر روی کره خاکی وجود دارد که همگی آنها به جز چند گونه متفاوت و محدود یک کار مشترک یعنی شخم زدن و زیر و رو نمودن خاک را انجام می هند یکی از این گونه محدود با نام علمی آنیرنییافوتیدا یا همان کرم قرمز خاکی حلقوی بارانی،توان خوردن زباله و تبدیل آن به کود آلی ورمی کمپوست دارد . این کرم در روز بیش از وزن خود غذا می خورد و 60 تا 90 درصد آن را به فضولاتی به نام کود ورمی کمپوست تبدیل می کند
خصوصیت کود ورمی کمپوست
بی بو است.مانع از ایجاد علف هرز می شود. استفاده از این کود کیفیت محصولات کشاورزی را تا 50 درصد و کمیت را تا 90 درصد افزایش می دهد. به دلیل خاصیت اسفنجی در نگه داشت آب و آزاد سازی تدریجی آب موجود اقدام به بارور نمودن زمینهای شوره زار ،کوهپایه و غیره نموده است و از همه مهمتر به دلیل فقدان هر نوع مواد شیمیایی محصول کشاورزی تولیدی با استفاده از این کود ارگانیک است و قیمت این نوع محصول تا 5 برابر محصولات عادی است.
کود مایع (چای کمپوست ) چگونه تولید می شود؟
در فرایند تولید ورمی کمپوست محصول دیگری نیز بدست می آید کهwormtea یا چای کمپوست نامیده می شود این محصول تیره رنگ در واقع شیرابه بستر کرم‌ها به همراه لعاب و مایعات دفع شده از بدن کرم می باشد که از بستر خارج می شود. درصورتی که چای کمپوست به نسبت‌های یک به پانزده رقیق شود برای پرورش گیاهان در سیستم های کشت آبی، آبیاری گلدانها و باغات مناسب خواهد بود. چای کمپوست به صورتهای مختلف از جمله باران‌های آبیاری تحت فشار ، محلول پاشی ، کشتهای هیدرو پوتیک ،مصارف خانگی و تلقیح با بذر استفاده می گردد.
فناوری سبز
هر وسیله‌ای که در زندگی انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. به نوعی از منابع شیمیایی تجدیدپذیرو یا تجدیدناپذیر تهیه میشود و در نهایت روزی به صورت زباله در می‌آید. مثلاً ظرف‌های پلاستیکی که در آنها آب، دوغ یا نوشابه می‌خوریم را در نظر بگیرید. این ظرف‌های پلاستیکی از نفت به دست می‌آیند که یک منبع تجدیدناپذیر است و زیست تخریب‌پذیریآن‌ها بسیار آهسته است، از جمله موادی هستند که به عنوان زباله و پسماند دور ریخته می‌شوند.ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که به علت نادرست بودن الگوی مصرف همواره باعث ایجاد مقدار زیادی زباله می‌شویم. قسمت عمده‌ی زباله‌های جامد (حدود 40%) در یک کشور پیشرفته را کاغذ و مقوا تشکیل می‌دهند و زباله‌هایی مانند مواد پلاستیکی، شیشه، فلزها و پسماند مواد غذایی سهمی در حدود 10% از زباله‌های جامد را تشکیل می‌دهند. این زباله‌ها توسط تمامی بخشهای فعال جامعه و در همه‌ی مراحل ، تولید تا مصرف، ایجاد می‌شوند. ولی نکته‌ی مهمی که می‌بایست همگان به آن توجه داشته باشند این است که بیشتر پسماندها و زباله‌ها بالقوه مخرب محیط زیست می‌باشند.
با نگاهی دقیق به نوع و درصد اجزای سازنده‌ی زباله‌ی شهری متوجه می‌شویم که هر روز مقدار بسیار زیادی از مواد تهیه شده از منابع شیمیایی تجدیدپذیر و حتی تجدیدناپذیر را به سادگی به عنوان زباله دور می‌ریزیم. با چشم‌پوشی از هزینه‌هایی که برای دفع این زباله‌ها مصرف میشود هر روز درصد بالایی از عنصرهای با ارزش را از دست می‌دهیم که برای تولید آنها مقادیر قابل توجهی انرژی، هزینه و زمان مصرف شده است. برای جلوگیری از این خسارت‌ها چه باید کرد؟ و یا چگونه می‌توان مقداری از این خسارت‌ها را جبران کرد؟یکی از راههای حفاظت از منابع شیمیایی بازیافت یا بازگردانی (جمع‌آوری و نگاه‌داری مواد یا وسایل برای بازفرآوری آنها) می‌باشد.
بازیافت دارای فواید زیر است:
1- جلوگیری از اتلاف سرمایه‌های ملی.
2- کاهش مصرف انرژی و ذخیره کردن آن.
3- صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه و حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده.
4- جلوگیری از آلودگی محیط زیست برای ساخت محصولات از مواد اولیه.
5- کاهش ورود مواد آلاینده به محیط زیست به عنوان زباله.
6- کاهش نیاز به مکان‌های دفن زباله.
7- بی‌نیازی از دستگاه‌های زباله‌سوز.
8- اصلاح الگوی مصرف.
9- تشویق به گسترش فناوری سبز.
10- ایجاد شغل‌های جدید.
در میان زباله‌های جامد، کاغذ و مقوا یک منبع تجدیدپذیر و زیست تخریب‌پذیر می‌باشند. مواد پلاستیکی تجدیدناپذیر و زیست تخریب‌ناپذیر و شیشه و آلومینیم از منابع تجدیدناپذیر می‌باشند که همگی قابل بازیافت یا بازگردانی می‌باشند و ما در این مجموعه آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
الف) کاغذ و مقوا
کاغذ و مقوایی که برای مصارف مختلف مورد استفاده‌ی ما قرار می‌گیرد سرانجام به صورت زباله دور ریخته میشود برای آن که بهتر با مزایایی فرآیند بازیافت آنها آشنا شویم بهتر است که ابتدا با تاریخچه کاغذ و نحوه‌ی تهیه‌‌ی آن آشنا شویم.
کاغذ و گذشته‌ی آن:
کاغذ ورقه‌‌ی نازک همواری است که معمولاً از الیاف گیاهی ساخته میشود و برای نوشتن و چاپ کردن به کار می‌رود. البته موارد استعمال دیگری هم دارد.کلمه‌ی کاغذ از زبان سانسکریت وارد زبان فارسی شده است و لفظ اروپایی برای کاغذ از کلمه «پاپیروس» یونانی است.چینی‌ها در سال 105 بعد از میلاد حضرت مسیح (ع) موفق به اختراع کاغذ گردیدند. مدت ها تولید کاغذ به روش دستی بود و سرانجام در سال 1799 میلادی یک فرانسوی ماشین کوچکی ساخت که کاغذ تهیه می‌کرد. امروزه کشورهای سوییس، آلمان، برزیل و ژاپن در ساخت کاغذ بر کشورهای دیگر مقدم می‌باشند و انواع و اقسام کاغذهای سفید رنگی را تولید می‌کنند.بخش عمده کاغذ جهان از مغز چوب به دست می‌آید و کاغذ در حقیقت الیاف به هم آویخته‌ی «سلولز» است.
بازگردانی کاغذ:
حال اینجا یک سوال مطرح میشود که با توجه تجدیدپذیر و زیست تخریب‌پذیر بودن کاغذ چرا باید کاغذ را بازیافت کرد؟همانطور کاغذ از چوب تهیه میشود که یک منبع تجدیدپذیر است کارشناسان می‌گویند برای تهیه یک تُن خمیر کاغذ سفید از چوب، سه تن یا شش متر مکعب چوب جنگلی نیاز است و باید توجه داشت که 25 سال طول می‌کشد تا یک نهال رشد کند و به درخت بزرگی تبدیل شود که از نظر اقتصادی و صنعتی برای تولید کاغذ مناسب باشد. تازه برای تولید یک تُن کاغذ، دست کم حدود 17 درخت تنومند لازم است. این کار باعث انهدام جنگلها و افزایش آلودگی هوا شده است و هزینه و انرژی زیادی را مصرف می‌کند در صورتی که اگر به جای استفاده از چوب درختان برای تولید کاغذ از بازیافت کاغذهای باطله استفاده شود،50 درصد در مصرف انرژی و 90 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی میشود و همچنین 75 درصد از آلودگی هوا جلوگیری می‌کند.در حال حاضر در ایران بیش از 10 درصد زباله‌های شهری را کاغذ تشکیل می‌دهد و سالانه 400 هزار تن کاغذ مصرف میشود که معادل 6 میلیون و هشتصد هزار اصله درخت می‌باشد. این در حالی است که در صورت بازیافت 25 درصد از کاغذ موجود در زباله‌های شهری، می‌توان سالانه از قطع یک میلیون و هفتصد هزار اصله درخت جلوگیری نمود.
شاید جالب باشد که بدانید:
*خانواده‌های ایرانی ب طور متوسط در هر روز 50 هزار دلار کاغذ باطله را با زباله‌های خانگی مخلوط کرده و دور می‌ریزند.
مراحل بازیافت کاغذ:
1- جمع‌آوری: انواع مختلف کاغذ در بازیافت به محصولات متفاوتی تبدیل می‌شوند. به همین دلیل مثلاً روزنامه‌ها و مجله‌ها باید جداگانه جمع‌آوری شوند.
2- جداسازی: در مرکز بازیافت کاغذ از مواد دیگر مانند پلاستیک، گیره‌های کاغذ، چسب، منگنه و هر ماده‌ای که به همراه کاغذ قابل بازیافت نیست جدا میشود. سپس این کاغذها دسته‌بندی می‌شوند و به آسیاب فرستاد می‌شوند.
3- خمیرسازی: در آسیاب دسته‌های کاغذ دردیگ های بزرگ آب گرم و موادشیمیایی خیسانده می‌شوند و سپس به صورت صفحه‌های جدا از هم در می‌آیند. محصول این مرحله خمیر کاغذ است.
4- صاف کردن: در این مرحله برای این که بعضی از ناخالصی‌ها مانند پلاستیک‌ها،افزودنی‌ها، استحکام بخش‌ها و ذرات سست مرکب از خمیر جدا شوند، خمیر را از صافی‌ها عبور می‌دهند.
5- مرکب‌زدایی: کاغذ‌هایی که دارای مرکب هستند مانند روزنامه‌ها و مجله‌ها باید قبل از تولید محصول مرکبشان زدوده شود. برای همین منظور خمیر وارد یک دستگاه شناور‌ساز میشود. برای راحت‌تر جدا کردن مرکب از خمیر به آن موادشیمیایی صابونی افزوده می‌شوند. حباب‌های هوا در مخلوط دمیده می‌شوند. مرکب به حباب‌ها می‌چسبند و بالا می‌آید. حباب‌های مرکبی از سطح مخلوط برداشته می‌شوند و خمیر بدون مرکب حاصل میشود.
6- تولید محصول جدید: حال خمیری که تمیز و مرکب‌زدایی شده است بازیافت میشود. اغلب این خمیر با خمیر دیگری برای تولید محصولات جدید مخلوط میشود.
یک کار عملی: بازگردانی کاغذ در منزل
مواد و وسایل مورد نیاز:
1- مقداری کاغذ باطله یا دستمال کاغذی
2- مقداری آب
3- یک ظرف برای جوشاندن
4- یک تشت بزرگ
5- یک صافی بزرگ
6- یک سینی بزرگ
7- وردنه یا چیزی شبیه آن
8- مایع سفید کننده
9- پارچه نازک
روش کار:
1- ابتدا کاغذهای باطله یا دستمال‌های کاغذی را به خرده‌های ریز تبدیل کرده و در یک ظرف بریزید و مقداری بر روی آن آب ریخته و مدتی آنها را بجوشانید تا حدی که خمیری از کاغذ ساخته شود.
2- خمیر را در تشت بزرگی ریخته و با آب زیاد حل کنید. اگر در خمیر در قسمت‌های رنگی حاصل از رنگ یا جوهر وجود دارد به آن کمی مایع سفیدکننده اضافه کنید و خوب هم بزنید.
3- صافی بزرگی را که آماده کرده‌اید را در تشت فرو ببرید و وقتی خمیر سطح صافی را پوشاند بیرون آورید و صافی را در جایی قرار دهید تا آب اضافی آن گرفته شود.
4- وقتی آب آن کاملاً گرفته شد صافی را روی یک سینی بزرگ برگردانده (با زدن چند ضربه کاغذ از سطح صافی جدا میشود.) با اسپری آب کمی کاغذ را مرطوب کرده و سپس با وردنه یا چیزی شبیه آن سطح کاغذ را صاف و بدون برآمدگی می‌کنیم.
5- در این مرحله آن را برداشته و به آرامی روی یک پارچه نازک پهن می‌کنیم (مراقب باشید که کاغذ پاره نشود) و سپس یک پارچه نازک (به اندازه‌ای که کل سطح کاغذ را بگیرد) را روی کاغذ پهن کنید. حال چند کتاب سنگین را طوری روی پارچه قرار دهید که بر تمام سطح کاغذ یک فشار اعمال کند. بعد از گذشت 5 ساعت کاغذ خشک میشود.کاغذ به دست آمده حاصل از بازگردانی کاغذ در خانه به دست شما است که با چند بار تکرار می‌توانید آن را با بهترین کیفیت و بهترین ضخامت به دست آورید.
با نگاهی دقیق به نوع و درصد اجزای سازنده‌ی زباله‌ی شهری متوجه می‌شویم که هر روز مقدار بسیار زیادی از مواد تهیه شده از منابع شیمیایی تجدیدپذیر و حتی تجدیدناپذیر را به سادگی به عنوان زباله دور می‌ریزیم. با چشم‌پوشی از هزینه‌هایی که برای دفع این زباله‌ها مصرف میشود هر روز درصد بالایی از عنصرهای با ارزش را از دست می‌دهیم که برای تولید آنها مقادیر قابل توجهی انرژی، هزینه و زمان مصرف شده است. برای جلوگیری از این خسارت‌ها چه باید کرد؟ و یا چگونه می‌توان مقداری از این خسارت‌ها را جبران کرد؟یکی از راههای حفاظت از منابع شیمیایی بازیافت یا بازگردانی (جمع‌آوری و نگاه‌داری مواد یا وسایل برای بازفرآوری آنها) می‌باشد.
بازیافت دارای فواید زیر است:
1- جلوگیری از اتلاف سرمایه‌های ملی.
2- کاهش مصرف انرژی و ذخیره کردن آن.
3- صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه و حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده.
4- جلوگیری از آلودگی محیط زیست برای ساخت محصولات از مواد اولیه.
5- کاهش ورود مواد آلاینده به محیط زیست به عنوان زباله.
6- کاهش نیاز به مکان‌های دفن زباله.
7- بی‌نیازی از دستگاه‌های زباله‌سوز.
8- اصلاح الگوی مصرف.
9- تشویق به گسترش فناوری سبز.
10- ایجاد شغل‌های جدید.
در میان زباله‌های جامد، کاغذ و مقوا یک منبع تجدیدپذیر و زیست تخریب‌پذیر می‌باشند. مواد پلاستیکی تجدیدناپذیر و زیست تخریب‌ناپذیر و شیشه و آلومینیم از منابع تجدیدناپذیر می‌باشند که همگی قابل بازیافت یا بازگردانی می‌باشند و ما در این مجموعه آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
الف) کاغذ و مقوا
کاغذ و مقوایی که برای مصارف مختلف مورد استفاده‌ی ما قرار می‌گیرد سرانجام به صورت زباله دور ریخته میشود برای آن که بهتر با مزایایی فرآیند بازیافت آنها آشنا شویم بهتر است که ابتدا با تاریخچه کاغذ و نحوه‌ی تهیه‌‌ی آن آشنا شویم.
کاغذ و گذشته‌ی آن:
کاغذ ورقه‌‌ی نازک همواری است که معمولاً از الیاف گیاهی ساخته میشود و برای نوشتن و چاپ کردن به کار می‌رود. البته موارد استعمال دیگری هم دارد.کلمه‌ی کاغذ از زبان سانسکریت وارد زبان فارسی شده است و لفظ اروپایی برای کاغذ از کلمه «پاپیروس» یونانی است.چینی‌ها در سال 105 بعد از میلاد حضرت مسیح (ع) موفق به اختراع کاغذ گردیدند. مدت ها تولید کاغذ به روش دستی بود و سرانجام در سال 1799 میلادی یک فرانسوی ماشین کوچکی ساخت که کاغذ تهیه می‌کرد. امروزه کشورهای سوییس، آلمان، برزیل و ژاپن در ساخت کاغذ بر کشورهای دیگر مقدم می‌باشند و انواع و اقسام کاغذهای سفید رنگی را تولید می‌کنند.بخش عمده کاغذ جهان از مغز چوب به دست می‌آید و کاغذ در حقیقت الیاف به هم آویخته‌ی «سلولز» است.
بازگردانی کاغذ:
حال اینجا یک سوال مطرح میشود که با توجه تجدیدپذیر و زیست تخریب‌پذیر بودن کاغذ چرا باید کاغذ را بازیافت کرد؟همانطور کاغذ از چوب تهیه میشود که یک منبع تجدیدپذیر است کارشناسان می‌گویند برای تهیه یک تُن خمیر کاغذ سفید از چوب، سه تن یا شش متر مکعب چوب جنگلی نیاز است و باید توجه داشت که 25 سال طول می‌کشد تا یک نهال رشد کند و به درخت بزرگی تبدیل شود که از نظر اقتصادی و صنعتی برای تولید کاغذ مناسب باشد. تازه برای تولید یک تُن کاغذ، دست کم حدود 17 درخت تنومند لازم است. این کار باعث انهدام جنگلها و افزایش آلودگی هوا شده است و هزینه و انرژی زیادی را مصرف می‌کند در صورتی که اگر به جای استفاده از چوب درختان برای تولید کاغذ از بازیافت کاغذهای باطله استفاده شود،50 درصد در مصرف انرژی و 90 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی میشود و همچنین 75 درصد از آلودگی هوا جلوگیری می‌کند.در حال حاضر در ایران بیش از 10 درصد زباله‌های شهری را کاغذ تشکیل می‌دهد و سالانه 400 هزار تن کاغذ مصرف میشود که معادل 6 میلیون و هشتصد هزار اصله درخت می‌باشد. این در حالی است که در صورت بازیافت 25 درصد از کاغذ موجود در زباله‌های شهری، می‌توان سالانه از قطع یک میلیون و هفتصد هزار اصله درخت جلوگیری نمود.
شاید جالب باشد که بدانید:
*خانواده‌های ایرانی ب طور متوسط در هر روز 50 هزار دلار کاغذ باطله را با زباله‌های خانگی مخلوط کرده و دور می‌ریزند.
مراحل بازیافت کاغذ:
1- جمع‌آوری: انواع مختلف کاغذ در بازیافت به محصولات متفاوتی تبدیل می‌شوند. به همین دلیل مثلاً روزنامه‌ها و مجله‌ها باید جداگانه جمع‌آوری شوند.
2- جداسازی: در مرکز بازیافت کاغذ از مواد دیگر مانند پلاستیک، گیره‌های کاغذ، چسب، منگنه و هر ماده‌ای که به همراه کاغذ قابل بازیافت نیست جدا میشود. سپس این کاغذها دسته‌بندی می‌شوند و به آسیاب فرستاد می‌شوند.
3- خمیرسازی: در آسیاب دسته‌های کاغذ دردیگ های بزرگ آب گرم و موادشیمیایی خیسانده می‌شوند و سپس به صورت صفحه‌های جدا از هم در می‌آیند. محصول این مرحله خمیر کاغذ است.
4- صاف کردن: در این مرحله برای این که بعضی از ناخالصی‌ها مانند پلاستیک‌ها،افزودنی‌ها، استحکام بخش‌ها و ذرات سست مرکب از خمیر جدا شوند، خمیر را از صافی‌ها عبور می‌دهند.
5- مرکب‌زدایی: کاغذ‌هایی که دارای مرکب هستند مانند روزنامه‌ها و مجله‌ها باید قبل از تولید محصول مرکبشان زدوده شود. برای همین منظور خمیر وارد یک دستگاه شناور‌ساز میشود. برای راحت‌تر جدا کردن مرکب از خمیر به آن موادشیمیایی صابونی افزوده می‌شوند. حباب‌های هوا در مخلوط دمیده می‌شوند. مرکب به حباب‌ها می‌چسبند و بالا می‌آید. حباب‌های مرکبی از سطح مخلوط برداشته می‌شوند و خمیر بدون مرکب حاصل میشود.
6- تولید محصول جدید: حال خمیری که تمیز و مرکب‌زدایی شده است بازیافت میشود. اغلب این خمیر با خمیر دیگری برای تولید محصولات جدید مخلوط میشود.
یک کار عملی: بازگردانی کاغذ در منزل
مواد و وسایل مورد نیاز:
1- مقداری کاغذ باطله یا دستمال کاغذی
2- مقداری آب
3- یک ظرف برای جوشاندن
4- یک تشت بزرگ
5- یک صافی بزرگ
6- یک سینی بزرگ
7- وردنه یا چیزی شبیه آن
8- مایع سفید کننده
9- پارچه نازک
روش کار:
1- ابتدا کاغذهای باطله یا دستمال‌های کاغذی را به خرده‌های ریز تبدیل کرده و در یک ظرف بریزید و مقداری بر روی آن آب ریخته و مدتی آنها را بجوشانید تا حدی که خمیری از کاغذ ساخته شود.
2- خمیر را در تشت بزرگی ریخته و با آب زیاد حل کنید. اگر در خمیر در قسمت‌های رنگی حاصل از رنگ یا جوهر وجود دارد به آن کمی مایع سفیدکننده اضافه کنید و خوب هم بزنید.
3- صافی بزرگی را که آماده کرده‌اید را در تشت فرو ببرید و وقتی خمیر سطح صافی را پوشاند بیرون آورید و صافی را در جایی قرار دهید تا آب اضافی آن گرفته شود.
4- وقتی آب آن کاملاً گرفته شد صافی را روی یک سینی بزرگ برگردانده (با زدن چند ضربه کاغذ از سطح صافی جدا میشود.) با اسپری آب کمی کاغذ را مرطوب کرده و سپس با وردنه یا چیزی شبیه آن سطح کاغذ را صاف و بدون برآمدگی می‌کنیم.
5- در این مرحله آن را برداشته و به آرامی روی یک پارچه نازک پهن می‌کنیم (مراقب باشید که کاغذ پاره نشود) و سپس یک پارچه نازک (به اندازه‌ای که کل سطح کاغذ را بگیرد) را روی کاغذ پهن کنید. حال چند کتاب سنگین را طوری روی پارچه قرار دهید که بر تمام سطح کاغذ یک فشار اعمال کند. بعد از گذشت 5 ساعت کاغذ خشک میشود.کاغذ به دست آمده حاصل از بازگردانی کاغذ در خانه به دست شما است که با چند بار تکرار می‌توانید آن را با بهترین کیفیت و بهترین ضخامت به دست آورید.
دلایل نابودی جنگل و راههای صیانت از آن
جنگل موهبتی الهی، هدیه‌ای خدادادی، ثروتی ملی و سرمایه اجتماعی است. منابع طبیعی هر جامعه ثروت آن جامعه است که فقط به نسل حاضر تعلق ندارد بلکه ثروت و میراثی است که متعلق به آیندگان نیز هست.جنگل از دید عموم مردم فضایی با نشاط برای گردشگری و از نظر بسیاری از ساکنان درون و حاشیه، جنگل محلی برای کسب درآمد و امرار معاش است اما از نظر علمی، ارزش‌های اقتصادی و گردشگری تنها بخشی از کارکردهای مهم جنگل است.کشورهای توسعه یافته بر اساس تجارب‌شان، به اهمیت این گوهرگرانبها پی برده و همواره به دنبال بهبود کمی و کیفی آن هستند. ولی متأسفانه این نگاه در جامعه ما خیلی ضعیف و کم‌سو می‌باشد.با وجود روشن بودن نقش مردم و ذی‌نفعان در توسعه پایدار بویژه در مدیریت پایدار بخش کشاورزی و منابع طبیعی، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان به این گستره وسیع اقتصادی هنوز به دید یک راه‌حل نجات‌بخش نیندیشیده‌اند و متاسفانه هر روز نیز بر تخریب بیشتر این منابع پایه افزوده میشود.
نیل به اهداف و مدیریت پایدار در حفاظت، احیاء و توسعه در بخش منابع طبیعی و کشاورزی به زعم بسیاری از صاحب‌نظران از طریق آموزش مردم، سازماندهی و نظم‌بخشی و وقوف به انتظارات و مهمتر از همه جلب مشارکت مردم در عرصه‌های منابع طبیعی و تقویت روحیه کارگروهی و ترویج صورت می‌پذیرد.امروزه عمدتا صحبت از توسعه پایدار میشود، شاید مقوله توسعه پایدار یک مفهوم آرمانی به نظر برسد، اما می‌توان از توسعه درخور صحبت نمود. توسعه درخور یعنی سه مقوله رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی و حفظ بنیان‌های زیست‌محیطی که باید به صورت هماهنگ و با هارمونی مناسب در کنار هم باشند.این سه مقوله سه رأس یک مثلث محسوب می‌شوند که رأس آن مثلث رشد اقتصادی و دو گوش قاعده آن را عدالت اجتماعی و حفظ بنیان‌های محیطزیست تشکیل می‌دهد. رشد اقتصادی به تنهایی عموما به پارامترهای کمی مانند تولید ناخالص ملی یا سرانه درآمد ملی توجه دارد که بی‌تردید توجه صرف به این پارامترها هیچ وقت رفاه و آسایش اجتماعی را به همراه نخواهد داشت. «وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن تعریفی از محیط زیست اقتصادی و اهمیت جنگل به عنوان اقتصاد سبز در توضیحات ارزشمندی می‌گوید: « با این توضیحی که داده شد، به راحتی به ارتباط متقابل اقتصاد و محیط زیست پی‌می‌بریم. در این مورد دو رویکرد می‌تواند وجود داشته باشد محیط زیست اقتصادی و اقتصاد محیط زیست.
محیط زیست اقتصادی یعنی آنچه که حرف اول را می‌زند سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی است، که با نوعی تحکم، حتما باید اجرا شود و محیط زیست به هر میزان که مورد نیاز باشد چاره‌ای جز هزینه شدن ندارددر رویکرد اقتصاد محیط زیست، اقتصاد و محیط زیست به یک نسبت مساوی اهمیت دارند و مفاهیم و دغدغه‌های حفظ محیط زیست دیگر نه فقط تنها به صورت یک پیوست تصنعی، بلکه به صورت چرخ دنده‌های تو در توی هم با اقتصاد عمل می‌کندارمغان اقتصاد محیط زیست تضمین تداوم پایداری منابع طبیعی و سرانجام آسایش عمومی است. بنابراین برای حفاظت از منابع طبیعی که بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری که فرمودند: «مسئله حفظ منابع طبیعی، مسئله‌ای تجملاتی و درجه دو نیست، بلکه یک مسئله حیاتی است. باید از محیط زیست اقتصادی عبور کرده و به اقتصاد محیط زیست توجه کنیم، لذا لحاظ نمودن فعالیتهای حفاظت از محیط زیست به عنوان جزئی از فعالیتهای اقتصادی در نظام حسابهای ملی را اقتصاد سبز می‌گوییم.اقتصاد سبز یعنی توانایی پایدارسازی شاکله‌های توسعه یافتگی. یعنی طبیعت و اقتصاد که مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را دارد.
گردشگرانی که بی‌محابا زباله‌های خود را در جنگل می‌ریزند، تبرها و اره برقی‌هایی که شبانه و دور از چشم مسئولان به قلع و قمع درختان می‌پردازند و صدای اره‌شان به گوش هیچ کس نمی‌رسد، چراهای بی‌رویه دام‌ها در مراتع، ساخت و سازهای غیرقانونی و سربر آوردن ویلاها از لابه‌لای درختان جنگلی که سالی دو یا سه بار درب آنها باز و تارعنکبوت‌ها در گوشه و کنار آنها تنیده میشود، قاچاق چوب و همه‌وهمه تهدیدهایی هستند که جنگل‌های کشورمان را نشانه رفته‌اند.منابع طبیعی، بستر حیات و توسعه پایدار کشور و پشتوانه بخش کشاورزی محسوب میشود و نقش آن در تولید و حفظ خاک، تامین غذا، تولید اکسیژن و تلطیف هوا و... بر کسی پوشیده نیست و با توجه به مفاهیم توسعه پایدار، این مواهب الهی، میراث گذشتگان ما نیست، بلکه امانت نسل‌های بعدی در نزد ماست که می‌بایست به درستی حفظ شده، توسعه یافته و بهره‌برداری شوند.
بهره‌برداری غیراصولی از منابع طبیعی
آموزه‌های گرانقدر دین مبین اسلام و آخرین دستاوردهای علمی و فنی در زمینه مدیریت اصولی و پایدار منابع و افزایش بهره‌وری حاکی از آن است که می‌بایست حداکثر تلاش جهت استفاده درست و اصولی از این منابع در راه رسیدن به اهداف درست و متعالی به عمل آید. به اعتقاد کارشناسان منابع طبیعی و محیطزیست، با توجه به محدودیت‌های موجود در بخش منابع طبیعی و تخریب و خسارات عدیده وارده به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه یا نامناسب و از طرف دیگر شرایط خاص اقتصادی- اجتماعی کشور ایجاب می‌نماید تا به جای تحمیل فشارهای مضاعف بر بخش منابع طبیعی، در سایر بخشهای کشاورزی، صنعت، خدمات، اکوتوریسم و... سرمایه‌گذاری بیشتری صورت پذیرد.
جای تأسف است که بعضا بهره‌برداری‌های غیراصولی و بیش از توان اکولوژیکی عرصه‌ها، نه تنها سبب تخریب و اتلاف منابع ذی‌قیمت آب، خاک و پوشش گیاهی (تنوع زیستی) در بالا دست حوضه‌های آبخیز میشود، بلکه سبب اتلاف و تضییع سرمایه‌گذاری‌ها در پایین دست میگردد که مثال بارز آن خسارت ناشی از سیل و زمین لغزش بر تأسیسات زیربنایی، راههای ارتباطی، مزارع کشاورزی و... همچنین مشکلات عدیده زیست محیطی موجود است.اگرچه چالش‌های جهانی تغییر اقلیم، بیابان‌زایی و به خطر افتادن تنوع زیستی و همچنین چالش‌های ملی از قبیل رشد روزافزون جمعیت، کاهش حاصلخیزی اراضی در اثر بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی برخی سیاست‌های ناکارآمد در زمینه کشاورزی، گسترش بی‌وقفه بخش صنعت و خدمات، شرایط خاص اقتصادی کشور و ارزش افزوده زمین ( که سبب ایجاد انگیزه در رابطه با رانت‌خواری و زمین‌خواری شده است) و از طرف دیگر، لزوم اجرای پروژه‌های عمرانی در راستای توسعه کشور و... استفاده و بهره‌برداری از اراضی ملی و دولتی را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید، اما چنانچه سیاست‌گذاری‌ها و بهره‌برداری‌ها به صورت شتاب‌زده و بدون توجه به اصول آمایش سرزمین، توان اکولوژیکی و استعداد ذاتی اراضی باشد نتیجه‌ای جز تشدید روند تخریب و اتلاف سرمایه‌‌ها ندارد
منابع طبیعی برای سه نسل‌ها در تمام عرصه‌ها خلق شده لذا حفظ این منابع برای نسل‌های آینده باید هدفی بزرگ قلمداد شود. از آنجایی که بیش از 80 درصد از عرصه کشور تحت پوشش اراضی ملی و دولتی می‌باشد، بنابراین حفظ، اصلاح، احیا و توسعه و بهره‌برداری اصولی از این منابع مستلزم تغییر نگرش‌ها، تحقق مدیریت جامع هماهنگ و همچنین توجه به اصول و مبانی رویکردهای جدید نظیر مشارکت کلیه دست‌اندرکاران و توسعه پایدار می‌باشدتوسعه پایدار بر سه محور انسان، اقتصاد و محیط استوار است و اگر در مدیریت جنگلها مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جنگل‌نشینان در نظر گرفته نشود، در کارها توفیقی حاصل نمی‌شود
تثبیت مالکیت، ساماندهی جنگل‌نشینان و خروج دام از جنگل، کنترل سوخت هیزمی و بوته‌ای و تامین انرژی‌های نو بهره برداری از معادن، پیشگیری از اطفای حریق، کنترل آفات و بیماری‌ها و جلوگیری از تخریب و تصادفات، کنترل ساخت‌وسازها و ویلاسازی در جنگلها، کنترل فرسایش خاک، حفاظت فیزیکی و جلوگیری از قاچاق چوب، ساماندهی گردشگری، جلوگیری از تخریب و پسماندهای زباله و بهره‌برداری از محصولات فرعی جنگلها، مولفه‌های مهم حفاظت از جنگلها و مراتع است که اگر در امر حفاظت به هر کدام از این مولفه‌ها توجه نکنیم با نقص‌هایی روبه‌رو خواهیم شداگر مشارکت مردم را در مدیریت منابع طبیعی نداشته باشیم. هیچ یک از طرحها و پروژه‌ها با موفقیت روبه‌رو نمی‌شود.
دلایل ناپایداری در جنگل‌های شمالی
گرچه منابع طبیعی و از آن جمله عرصه‌های جنگلی، در سیر توسعه اقتصادی اجتماعی، فرهنگی کشور، منشأ اثرات و خدمات متفاوت و گسترده‌ای بوده است، اما همزمان و در طی این تحولات کمیت و کیفیت این منابع با چالش‌های متعددی روبه‌رو گردیده است و در مواردی چتری از ناپایداری بر آنها گسترش یافته است.بدون تردید در بروز چنین شرایطی مجموعه به هم تنیده و پیچیده‌ای از علل و عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیستی و حتی اقلیمی در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی دخیل بوده‌اند.
کشور ما به علت شرایط جغرافیایی خاص جزو کشورهایی است که پوشش جنگلی کمی به علت میزان متوسط بارندگی دارد میزان بارندگی در ایران 1/3 متوسط بارندگی در دنیاست. بنابراین ایران در منطقه خشک قرار دارد و پوشش جنگلی کمی داریم در چنین شرایطی آنچه که به نام جنگل در کشور وجود دارد حفظ وضع موجود است و مشکل ما این است که مبنای آماری بیشتری برآورده شده است و این برآورد حدود 60 سال قبل صورت گرفته است و نتیجه این طور اعلام شده که 18 میلیون هکتار جنگل داریم و عملا در یک قرن اخیر سطح جنگل‌های کشور کاهش یافته است.در حال حاضر سطح جنگل‌های کشور 12/4 میلیون هکتار است که از این مساحت 2 میلیون هکتار آن سهم جنگل‌های شمال است و این آمار هم طبق عکسبرداری در سالهای 1334 تا 1336 تهیه شده است.
اهمیت جنگلها به‌خاطر حفاظت آب و خاک است و بیشتر ارزش اکولوژیکی و حفظ صنعت سرزمین را دارد چون اگر منابع پایه شامل آب، خاک و پوشش گیاهی باشد، این پوشش گیاهی باعث حفظ آب و خاک میشود و لذا باید جنگلها را حفظ کرد.جنگل یک سرمایه اقتصادی خوبی می‌باشد، اگر از این 2 میلیون هکتار جنگل 200 مترمکعب چوب داشته باشیم، این خود رقم قابل توجه و باعث جذب سرمایه عظیمی خواهد شد که ما به خاطر حفظ آب و خاک باید از این ثروت عظیم حفاظت کنیم.
مدیریت جنگل مهمترین راهکار صیانتی
مدیریت جنگل یکی از مباحث مهم در مورد راهکارهای صیانت از جنگل می‌باشد که مهندس نصرتی به درستی به آن اشاره می‌کند.در طول 50 سال اخیر در نقاط مختلف شمال 300 هزار هکتار جنگل‌کاری شده است مثلا در برخی مناطق مثل قپان در استان گلستان به سطح جنگلی کشور اضافه شده است، همچنین صدها کیلومتر جاده ساخته شده و بسیاری از مناطق جنگلی تحت حفاظت قرار گرفتند. ولی امروز هر تصمیمی که در مورد جنگلها باید بگیریم نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و البته مدیریت جنگلی الان جاافتاده و زیرساختهای خوبی در جنگلها ایجاد شده است.
مثلا برای حفاظت و گردشگری و کارکردها، اقدامات خاصی صورت گرفته است و البته این اقدامات مثل شمشیر دولبه است.اگر بازنگری جدی در مدیریت جنگلها صورت نگیرد شرایط دشواری خواهیم داشت چنانچه حفاظت از جنگلها جدی گرفته نشود در برخی مناطق تبدیل به عامل تخریب میشود، ولی آنچه مسلم است اینکه امروز برای تغییر نگرش و تغییر نگاه به جنگل و اصلاح مدیریت جنگل زیرساختهای خوبی وجود دارد ولی در کل چون 50 درصد جنگل‌های ما دارای طرح مدیریت است و 50 درصد فاقد طرح مدیریت است بنابراین بیلان منابع طبیعی جنگلها مثبت نیست و این از مؤلفه‌هایی است که باید روی آن کار جدی صورت گیرد و ضمن اصلاح شیوههای مدیریت، عرصه‌های فاقد طرح هم تحت پوشش مدیریت جنگل قرار گیرند چراکه با تقویت حفاظت بیشتر از جنگلها، حتی این امکان در شمال وجود دارد که بین 300 تا 400 هزار هکتار احیاء و توسعه جنگل در دستور کار قرار گیرد و برنامه‌های اجرایی و عملیاتی آن شروع شود.
انتشار سالانه 700 میلیون تن Co2
وقتی سالانه حدود 700 میلیون تن انتشار فقط گاز دی اکسید کربن (Co2) در کشور داریم به اهمیت و قدر ارزش ذاتی و وجودی جنگل‌های شمال و زاگرس و حتی پوشش‌های جنگلی مناطق بیابانی کشور پی می‌بریم لذا در شرح خدمات ارزیابی منابع جنگلی دیگر نمی‌توان و نباید فقط تعداد به هکتار یا حجم در هکتار گونه‌های جنگلی توجه نمود و شاخص‌های برجسته دیگر را نیز باید مورد توجه قرار داد و در نظر داشت.انجام مطالعات اقتصادی- اجتماعی و داشتن شاخص برای میزان مشارکت مردم و شاخص‌هایی برای نشان دادن ارزش‌های محیط‌زیستی غیر بازاری این جنگلها از مهمترین شاخص‌های برجسته‌ای هستند که باید در طراحی و برنامه‌ریزی اجرایی این جنگلها مورد توجه قرار گیرد. در این صورت است که مفهوم واقعی ارزیابی منابع جنگلی تحقق می‌یابد.بر این اساس اصلاح شرح خدمات تهیه طرح‌های جنگلداری و توجه به مهمترین ارزش‌های اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم این جنگلها و نقشی که جنگل‌نشینان می‌توانند در مشارکت این طرحها داشته باشند جزء اصلی‌ترین سیاست‌های مدیریت جنگل است .
قطع وابستگی به جنگل
یکی از راههای صیانت از جنگل‌های کشور به خصوص جنگل‌های شمال کاهش وابستگی به جنگل می‌باشد، درباره اینکه این وابستگی‌ها چیست و چگونه کاهش می‌یابدبایدگفت خوشبختانه در طول چند دهه گذشته بسیاری از وابستگی‌ها به جنگل کاهش یافته است ولی زمانی ما در صنایع چوب شدیداً وابسته به جنگل بودیم و الان این میزان تنها به 20 درصد وابستگی رسیده است و چه‌بسا در زمینه چوب واردات هم داریم و در ساخت و سازها هم به شدت وابستگی به چوب کاهش یافته است. در مناطقی که مدیریت جنگلی صورت می‌گیرد این وابستگی کاهش یافته است و لذا باید درصدد توسعه این طرح مدیریتی در کل مناطق جنگلی کشور باشیم.
نیل به اهداف و مدیریت پایدار در حفاظت، احیاء و توسعه در بخش منابع طبیعی و کشاورزی به زعم بسیاری از صاحب‌نظران از طریق آموزش مردم، سازماندهی و نظم‌بخشی و وقوف به انتظارات و مهمتر از همه جلب مشارکت مردم در عرصه‌های منابع طبیعی و تقویت روحیه کارگروهی و ترویج صورت می‌پذیرد.امروزه عمدتا صحبت از توسعه پایدار میشود، شاید مقوله توسعه پایدار یک مفهوم آرمانی به نظر برسد، اما می‌توان از توسعه درخور صحبت نمود. توسعه درخور یعنی سه مقوله رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی و حفظ بنیان‌های زیست‌محیطی که باید به صورت هماهنگ و با هارمونی مناسب در کنار هم باشند.این سه مقوله سه رأس یک مثلث محسوب می‌شوند که رأس آن مثلث رشد اقتصادی و دو گوش قاعده آن را عدالت اجتماعی و حفظ بنیان‌های محیطزیست تشکیل می‌دهد. رشد اقتصادی به تنهایی عموما به پارامترهای کمی مانند تولید ناخالص ملی یا سرانه درآمد ملی توجه دارد که بی‌تردید توجه صرف به این پارامترها هیچ وقت رفاه و آسایش اجتماعی را به همراه نخواهد داشت. «وی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن تعریفی از محیط زیست اقتصادی و اهمیت جنگل به عنوان اقتصاد سبز در توضیحات ارزشمندی می‌گوید: « با این توضیحی که داده شد، به راحتی به ارتباط متقابل اقتصاد و محیط زیست پی‌می‌بریم. در این مورد دو رویکرد می‌تواند وجود داشته باشد محیط زیست اقتصادی و اقتصاد محیط زیست.
محیط زیست اقتصادی یعنی آنچه که حرف اول را می‌زند سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی است، که با نوعی تحکم، حتما باید اجرا شود و محیط زیست به هر میزان که مورد نیاز باشد چاره‌ای جز هزینه شدن ندارددر رویکرد اقتصاد محیط زیست، اقتصاد و محیط زیست به یک نسبت مساوی اهمیت دارند و مفاهیم و دغدغه‌های حفظ محیط زیست دیگر نه فقط تنها به صورت یک پیوست تصنعی، بلکه به صورت چرخ دنده‌های تو در توی هم با اقتصاد عمل می‌کندارمغان اقتصاد محیط زیست تضمین تداوم پایداری منابع طبیعی و سرانجام آسایش عمومی است. بنابراین برای حفاظت از منابع طبیعی که بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری که فرمودند: «مسئله حفظ منابع طبیعی، مسئله‌ای تجملاتی و درجه دو نیست، بلکه یک مسئله حیاتی است. باید از محیط زیست اقتصادی عبور کرده و به اقتصاد محیط زیست توجه کنیم، لذا لحاظ نمودن فعالیتهای حفاظت از محیط زیست به عنوان جزئی از فعالیتهای اقتصادی در نظام حسابهای ملی را اقتصاد سبز می‌گوییم.اقتصاد سبز یعنی توانایی پایدارسازی شاکله‌های توسعه یافتگی. یعنی طبیعت و اقتصاد که مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را دارد.
گردشگرانی که بی‌محابا زباله‌های خود را در جنگل می‌ریزند، تبرها و اره برقی‌هایی که شبانه و دور از چشم مسئولان به قلع و قمع درختان می‌پردازند و صدای اره‌شان به گوش هیچ کس نمی‌رسد، چراهای بی‌رویه دام‌ها در مراتع، ساخت و سازهای غیرقانونی و سربر آوردن ویلاها از لابه‌لای درختان جنگلی که سالی دو یا سه بار درب آنها باز و تارعنکبوت‌ها در گوشه و کنار آنها تنیده میشود، قاچاق چوب و همه‌وهمه تهدیدهایی هستند که جنگل‌های کشورمان را نشانه رفته‌اند.منابع طبیعی، بستر حیات و توسعه پایدار کشور و پشتوانه بخش کشاورزی محسوب میشود و نقش آن در تولید و حفظ خاک، تامین غذا، تولید اکسیژن و تلطیف هوا و... بر کسی پوشیده نیست و با توجه به مفاهیم توسعه پایدار، این مواهب الهی، میراث گذشتگان ما نیست، بلکه امانت نسل‌های بعدی در نزد ماست که می‌بایست به درستی حفظ شده، توسعه یافته و بهره‌برداری شوند.
بهره‌برداری غیراصولی از منابع طبیعی
آموزه‌های گرانقدر دین مبین اسلام و آخرین دستاوردهای علمی و فنی در زمینه مدیریت اصولی و پایدار منابع و افزایش بهره‌وری حاکی از آن است که می‌بایست حداکثر تلاش جهت استفاده درست و اصولی از این منابع در راه رسیدن به اهداف درست و متعالی به عمل آید. به اعتقاد کارشناسان منابع طبیعی و محیطزیست، با توجه به محدودیت‌های موجود در بخش منابع طبیعی و تخریب و خسارات عدیده وارده به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه یا نامناسب و از طرف دیگر شرایط خاص اقتصادی- اجتماعی کشور ایجاب می‌نماید تا به جای تحمیل فشارهای مضاعف بر بخش منابع طبیعی، در سایر بخشهای کشاورزی، صنعت، خدمات، اکوتوریسم و... سرمایه‌گذاری بیشتری صورت پذیرد.
جای تأسف است که بعضا بهره‌برداری‌های غیراصولی و بیش از توان اکولوژیکی عرصه‌ها، نه تنها سبب تخریب و اتلاف منابع ذی‌قیمت آب، خاک و پوشش گیاهی (تنوع زیستی) در بالا دست حوضه‌های آبخیز میشود، بلکه سبب اتلاف و تضییع سرمایه‌گذاری‌ها در پایین دست میگردد که مثال بارز آن خسارت ناشی از سیل و زمین لغزش بر تأسیسات زیربنایی، راههای ارتباطی، مزارع کشاورزی و... همچنین مشکلات عدیده زیست محیطی موجود است.اگرچه چالش‌های جهانی تغییر اقلیم، بیابان‌زایی و به خطر افتادن تنوع زیستی و همچنین چالش‌های ملی از قبیل رشد روزافزون جمعیت، کاهش حاصلخیزی اراضی در اثر بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی برخی سیاست‌های ناکارآمد در زمینه کشاورزی، گسترش بی‌وقفه بخش صنعت و خدمات، شرایط خاص اقتصادی کشور و ارزش افزوده زمین ( که سبب ایجاد انگیزه در رابطه با رانت‌خواری و زمین‌خواری شده است) و از طرف دیگر، لزوم اجرای پروژه‌های عمرانی در راستای توسعه کشور و... استفاده و بهره‌برداری از اراضی ملی و دولتی را اجتناب‌ناپذیر می‌نماید، اما چنانچه سیاست‌گذاری‌ها و بهره‌برداری‌ها به صورت شتاب‌زده و بدون توجه به اصول آمایش سرزمین، توان اکولوژیکی و استعداد ذاتی اراضی باشد نتیجه‌ای جز تشدید روند تخریب و اتلاف سرمایه‌‌ها ندارد
منابع طبیعی برای سه نسل‌ها در تمام عرصه‌ها خلق شده لذا حفظ این منابع برای نسل‌های آینده باید هدفی بزرگ قلمداد شود. از آنجایی که بیش از 80 درصد از عرصه کشور تحت پوشش اراضی ملی و دولتی می‌باشد، بنابراین حفظ، اصلاح، احیا و توسعه و بهره‌برداری اصولی از این منابع مستلزم تغییر نگرش‌ها، تحقق مدیریت جامع هماهنگ و همچنین توجه به اصول و مبانی رویکردهای جدید نظیر مشارکت کلیه دست‌اندرکاران و توسعه پایدار می‌باشدتوسعه پایدار بر سه محور انسان، اقتصاد و محیط استوار است و اگر در مدیریت جنگلها مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جنگل‌نشینان در نظر گرفته نشود، در کارها توفیقی حاصل نمی‌شود
تثبیت مالکیت، ساماندهی جنگل‌نشینان و خروج دام از جنگل، کنترل سوخت هیزمی و بوته‌ای و تامین انرژی‌های نو بهره برداری از معادن، پیشگیری از اطفای حریق، کنترل آفات و بیماری‌ها و جلوگیری از تخریب و تصادفات، کنترل ساخت‌وسازها و ویلاسازی در جنگلها، کنترل فرسایش خاک، حفاظت فیزیکی و جلوگیری از قاچاق چوب، ساماندهی گردشگری، جلوگیری از تخریب و پسماندهای زباله و بهره‌برداری از محصولات فرعی جنگلها، مولفه‌های مهم حفاظت از جنگلها و مراتع است که اگر در امر حفاظت به هر کدام از این مولفه‌ها توجه نکنیم با نقص‌هایی روبه‌رو خواهیم شداگر مشارکت مردم را در مدیریت منابع طبیعی نداشته باشیم. هیچ یک از طرحها و پروژه‌ها با موفقیت روبه‌رو نمی‌شود.
دلایل ناپایداری در جنگل‌های شمالی
گرچه منابع طبیعی و از آن جمله عرصه‌های جنگلی، در سیر توسعه اقتصادی اجتماعی، فرهنگی کشور، منشأ اثرات و خدمات متفاوت و گسترده‌ای بوده است، اما همزمان و در طی این تحولات کمیت و کیفیت این منابع با چالش‌های متعددی روبه‌رو گردیده است و در مواردی چتری از ناپایداری بر آنها گسترش یافته است.بدون تردید در بروز چنین شرایطی مجموعه به هم تنیده و پیچیده‌ای از علل و عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیستی و حتی اقلیمی در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی دخیل بوده‌اند.
کشور ما به علت شرایط جغرافیایی خاص جزو کشورهایی است که پوشش جنگلی کمی به علت میزان متوسط بارندگی دارد میزان بارندگی در ایران 1/3 متوسط بارندگی در دنیاست. بنابراین ایران در منطقه خشک قرار دارد و پوشش جنگلی کمی داریم در چنین شرایطی آنچه که به نام جنگل در کشور وجود دارد حفظ وضع موجود است و مشکل ما این است که مبنای آماری بیشتری برآورده شده است و این برآورد حدود 60 سال قبل صورت گرفته است و نتیجه این طور اعلام شده که 18 میلیون هکتار جنگل داریم و عملا در یک قرن اخیر سطح جنگل‌های کشور کاهش یافته است.در حال حاضر سطح جنگل‌های کشور 12/4 میلیون هکتار است که از این مساحت 2 میلیون هکتار آن سهم جنگل‌های شمال است و این آمار هم طبق عکسبرداری در سالهای 1334 تا 1336 تهیه شده است.
اهمیت جنگلها به‌خاطر حفاظت آب و خاک است و بیشتر ارزش اکولوژیکی و حفظ صنعت سرزمین را دارد چون اگر منابع پایه شامل آب، خاک و پوشش گیاهی باشد، این پوشش گیاهی باعث حفظ آب و خاک میشود و لذا باید جنگلها را حفظ کرد.جنگل یک سرمایه اقتصادی خوبی می‌باشد، اگر از این 2 میلیون هکتار جنگل 200 مترمکعب چوب داشته باشیم، این خود رقم قابل توجه و باعث جذب سرمایه عظیمی خواهد شد که ما به خاطر حفظ آب و خاک باید از این ثروت عظیم حفاظت کنیم.
مدیریت جنگل مهمترین راهکار صیانتی
مدیریت جنگل یکی از مباحث مهم در مورد راهکارهای صیانت از جنگل می‌باشد که مهندس نصرتی به درستی به آن اشاره می‌کند.در طول 50 سال اخیر در نقاط مختلف شمال 300 هزار هکتار جنگل‌کاری شده است مثلا در برخی مناطق مثل قپان در استان گلستان به سطح جنگلی کشور اضافه شده است، همچنین صدها کیلومتر جاده ساخته شده و بسیاری از مناطق جنگلی تحت حفاظت قرار گرفتند. ولی امروز هر تصمیمی که در مورد جنگلها باید بگیریم نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و البته مدیریت جنگلی الان جاافتاده و زیرساختهای خوبی در جنگلها ایجاد شده است.
مثلا برای حفاظت و گردشگری و کارکردها، اقدامات خاصی صورت گرفته است و البته این اقدامات مثل شمشیر دولبه است.اگر بازنگری جدی در مدیریت جنگلها صورت نگیرد شرایط دشواری خواهیم داشت چنانچه حفاظت از جنگلها جدی گرفته نشود در برخی مناطق تبدیل به عامل تخریب میشود، ولی آنچه مسلم است اینکه امروز برای تغییر نگرش و تغییر نگاه به جنگل و اصلاح مدیریت جنگل زیرساختهای خوبی وجود دارد ولی در کل چون 50 درصد جنگل‌های ما دارای طرح مدیریت است و 50 درصد فاقد طرح مدیریت است بنابراین بیلان منابع طبیعی جنگلها مثبت نیست و این از مؤلفه‌هایی است که باید روی آن کار جدی صورت گیرد و ضمن اصلاح شیوههای مدیریت، عرصه‌های فاقد طرح هم تحت پوشش مدیریت جنگل قرار گیرند چراکه با تقویت حفاظت بیشتر از جنگلها، حتی این امکان در شمال وجود دارد که بین 300 تا 400 هزار هکتار احیاء و توسعه جنگل در دستور کار قرار گیرد و برنامه‌های اجرایی و عملیاتی آن شروع شود.
انتشار سالانه 700 میلیون تن Co2
وقتی سالانه حدود 700 میلیون تن انتشار فقط گاز دی اکسید کربن (Co2) در کشور داریم به اهمیت و قدر ارزش ذاتی و وجودی جنگل‌های شمال و زاگرس و حتی پوشش‌های جنگلی مناطق بیابانی کشور پی می‌بریم لذا در شرح خدمات ارزیابی منابع جنگلی دیگر نمی‌توان و نباید فقط تعداد به هکتار یا حجم در هکتار گونه‌های جنگلی توجه نمود و شاخص‌های برجسته دیگر را نیز باید مورد توجه قرار داد و در نظر داشت.انجام مطالعات اقتصادی- اجتماعی و داشتن شاخص برای میزان مشارکت مردم و شاخص‌هایی برای نشان دادن ارزش‌های محیط‌زیستی غیر بازاری این جنگلها از مهمترین شاخص‌های برجسته‌ای هستند که باید در طراحی و برنامه‌ریزی اجرایی این جنگلها مورد توجه قرار گیرد. در این صورت است که مفهوم واقعی ارزیابی منابع جنگلی تحقق می‌یابد.بر این اساس اصلاح شرح خدمات تهیه طرح‌های جنگلداری و توجه به مهمترین ارزش‌های اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم این جنگلها و نقشی که جنگل‌نشینان می‌توانند در مشارکت این طرحها داشته باشند جزء اصلی‌ترین سیاست‌های مدیریت جنگل است .
قطع وابستگی به جنگل
یکی از راههای صیانت از جنگل‌های کشور به خصوص جنگل‌های شمال کاهش وابستگی به جنگل می‌باشد، درباره اینکه این وابستگی‌ها چیست و چگونه کاهش می‌یابدبایدگفت خوشبختانه در طول چند دهه گذشته بسیاری از وابستگی‌ها به جنگل کاهش یافته است ولی زمانی ما در صنایع چوب شدیداً وابسته به جنگل بودیم و الان این میزان تنها به 20 درصد وابستگی رسیده است و چه‌بسا در زمینه چوب واردات هم داریم و در ساخت و سازها هم به شدت وابستگی به چوب کاهش یافته است. در مناطقی که مدیریت جنگلی صورت می‌گیرد این وابستگی کاهش یافته است و لذا باید درصدد توسعه این طرح مدیریتی در کل مناطق جنگلی کشور باشیم.