محیط زیست و اقتصاد مقاومتی
مفهوم پایداری ورویکرد های مرتبط، به سرعت در اقتصاد موجب ایجاد شاخه‌های اقتصاد منابع طبیعی و محیطزیست و اخیرا اقتصاد سبز گردید، و در بسیاری از کشورها ، راهنمای تدوین راهبردهای توسعه و برنامه‌ریزی‌های کلان و منطقه‌ای قرار گرفت.
نظام اقتصاد فعلی ، طی چند دهه، بیشتر منابع تجدید ناپذیر ( مانند نفت و معادن ) را از دل زمین استخراج نموده و برای تحقق چنین امری بیشتر منابع تجدید پذیر ( مانند جنگل ها ، مراتع ، رودخانه ها و..) را تخریب و آلوده نموده است. اینک پس از طی تنها مدت چند دهه، استخراج منابع از محدوده توان خود ترمیمی طبیعت گذر نموده و تخلیه آلودگی ها از آستانه های تحملی زمین فراتر رفته و در نتیجه توسعه اقتصادی به واسطه کمیابی منابع اولیه و نهاده های تولید با بن بست تدریجی مواجه شده است و در عین حال با رکود مالی حاکم بر بازار های اقتصادی ، رفاه جامعه نیز کاهش یافته است.
از همین روست که تفکر جدیدی را با عنوان " اقتصاد سبز" مطرح شده است. اهمیت این ایده تا آنجاست که اجلاس Rio+20 ( کنفرانس سازمان ملل متحد درباره توسعه پایدار ) که با حضور سران کشور های جهان در سال گذشته میلادی ( 20 ژوئن 2012) در برزیل برگزار شد ، اقتصاد سبز و فقر زدایی را به عنوان محور اصلی مذاکرات بین المللی قرارداد.اقتصاد سبز اقتصادی است که در آن رشد درآمد و اشتغال از طریق سرمایه گذاری های عمومی و خصوصی برای کاهش آلودگی ، افزایش و بهبود کارایی انرژی و منابع و پیشگیری از اتلاف تنوع زیستی و خدمات زیست بومی حاصل شود.
بر اساس این تفکر ، منابع طبیعی و زیست بوم ها از جمله جنگل ها ، مراتع ، رودخانه ها ، دریاها ، گونه های گیاهی و جانوری و زمین های زراعی حاصلخیز ، به عنوان سرمایه طبیعی محسوب می شوند که می باید ارزش اقتصادی واقعی آنها در محاسبات اقتصاد ملی وارد گردد و بر مبنای استفاده و مدیریت اصولی آنها ، موجب افزایش رشد اقتصادی ، ایجاد اشتغال و رفاه اجتماعی گردد. بنابراین باید به تدریج سرمایه گذاری بیشتری در بخش های سبز و از جمله بخش های انرژی های نو ، گردشگری طبیعی ، کشاورزی پایدار و ارگانیک ، صنایع بازیافت ، ساختمان سبز و ... صورت پذیرد و تمرکز سرمایه گذاری های اقتصادی به تدریج از بخش های صنعتی هزینه آور و مخرب به سمت بخش های سبز سازگار با محیط زیست که در عین حال میتوانند منجر به تولید بیشتر اقتصادی شوند ، تغییر جهت یابد. بدیهی است که پیاده سازی چنین مدل توسعه اقتصادی ، در نواحی که دارای سهم بیشتری از سرمایه طبیعی هستند میتواند آسان تر و با ریسک کمتری مواجه باشد.
از سوی دیگر ، طی سالیان اخیر در کشور ما، همزمان با رکود اقتصاد جهانی و کاهش رشد اقتصاد داخلی، افزایش تحریم‌‌های همه‌جانبه و تخریب فزاینده منابع محیطی که موجب کاهش ظرفیت‌های تولیدی در بسیاری از عرصه‌های اقتصادی گردید، موجب شد تا اقتصاد مقاومتی به عنوان یک نسخه همه‌جانبه معرفی گردیده و چارچوب‌‌های آن در قالب سیاست‌های مدون به دستگاه‌های نظارتی و اجرایی کشور ابلاغ شود. واکاوی در تعاریف ارائه شده از اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های ابلاغ شده در راستای حصول به آن، کاملاً در چارچوب مفهوم پایداری و نیل به تعادل بین‌نسلی، در کنار افزایش رفاه قابل تبیین و تفسیر است.
اقتصاد مقاومتی در کنار مفهوم اقتصاد سبز به دنبال موازنه و تعادل بین فعالیتهای اقتصادی توسعه و اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیت های مذکور بوده و در ارتباط با مفهوم اقتصاد رفاه، به دنبال افزایش رفاه عمومی از طریق افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از منابع می‌باشد.اجرای درست این سیاست نیازمند شناخت از ارزش اقتصادی واقعی دارایی های طبیعی کشور ، توان سنجی طبیعی سرزمین برای اختصاص اراضی به کاربری های مناسب در چارچوب اصول صحیح آمایش و کاربست روش های تحلیل هزینه – فایده ، اصلاح الگوهای مصرف ( مواد و انرژی) و مدیریت بهینه منابع آب، به منظور ایجاد هماهنگی بین بخش های اقتصادی اجتماعی و محیط زیستی در هنگام اتخاذ تصمیم های سرنوشت ساز توسعه ای برای کشور است.
تحو
نگاه زیست محیطی به مسئلهبازیافت
محیط زیست هدیه و موهبت الهی است که حفاظت از آن نخستین وظیفه بشر و شاید مهمترین رسالت انسان باشد. محیط زیست سالم نه تنها به سلامت انسان کمک می کند، بلکه امکان بهره برداری مناسب از مواهب الهی موجود در آن برای رفع نیازهای بشری را فراهم می سازد و از این رو حفاظت از محیط زیست از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما بشر با فعالیت های اقتصادی، همواره نسبت به حفظ محیط زیست بی اعتنا بوده، تا جایی که امروزه آلودگی زیست محیطی به یکی از بلایای بشر تبدیل شده است. هیچ موجودی در کره زمین به اندازه انسان به محیط زیست لطمه نمی زند. فعالیت های اقتصادی سرمنشأ آلودگی های زیست محیطی است که امروزه با اعتراض و انتقاد گروه های حامی محیط زیست در گوشه و کنار جهان مواجه شده است. فعالیت های تولیدی به شیوه های گوناگون (انتقال پساب های صنعتی به رودخانه ها و دریاها، حرکت خودروها، دفع ضایعات مصرفی و...)به محیط زیست صدمه می زند، اما بخشی از این صدمات با سرمایه گذاری های مناسب و ضروری، قابل پیشگیری است.
بهینه سازی مصرف انرژی های فسیلی، ایجاد سیستم های جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب و راه اندازی صنایع بازیافت، از شیوه های متعادل در جهان برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و استفاده اقتصادی از پسمانده ها می باشد.با نگاهی گذرا به زندگی روزمره خود متوجه می شویم که روزانه چقدر زباله به محیط زیست خود تحویل می دهیم. از شیشه ها و پلاستیک های شیرمصرفی صبحگاهی گرفته تا کاغذهایی که به روش های گوناگون (برای خواندن و نوشتن یا بسته بندی کالاهایی که خریداری می کنیم) مورد استفاده قرار داده و سپس به سطل زباله می ریزیم، همه از محصولات قابل بازیافت می باشند.
سالانه میلیاردها دلار در جهان صرف تولید کاغذ، پلاستیک، قوطی های فلزی و... می شود که با یک بار مصرف آن ها به زباله تبدیل شده و دور ریخته می شوند. میلیاردها دلار نیز صرف جمع آوری و از بین بردن این زباله ها می شود که در هر صورت ضایعاتی را به محیط زیست وارد می کند.اما اکثر این مواد قابل بازیافت می باشند و با سرمایه گذاری مناسب برای بازیافت آن ها، نه تنها می توان از خسارت های بیشتر به محیط زیست و آلوده سازی آن جلوگیری کرد، بلکه میزان نیاز انسان به مواد اولیه (چوب و الوار جنگ ها، منابع فلزی، غیرفلزی زیرزمینی و...) و برداشت از ذخایر و طبیعی ومعدنی را کاهش داده و بقایای آن برای نسل های بعدی را تضمین خواهد کرد.
● بازیافت؛ توجه بشر به محیط زیست
اما بشر نسبت به آسیب های جدی که به محیط زیست وارد می سازد که در نهایت گریبان سلامت خود، خانواده و نسل های بعدی اش را خواهد گرفت، کمابیش بی تفاوت است. میزان آسیب پذیری محیط زیست در کشورهای مختلف متفاوت است. آلودگی های ناشی از مصرف بالای فرآورده های نفتی در کشورهای صنعتی با وجود مطالعات، سرمایه گذاری ها و تلاش های انجام شده در این زمینه بیش از کشورهای در حال توسعه است. در همین حال آلودگی های زیست محیطی ناشی از دفن نامناسب ضایعات صنعتی و نیز برداشت غیرمجاز از جنگل ها و مراتع د رکشورهای در حال توسعه بیش از کشورهای صنعتی است.
انسان به هوا و غذای سالم و محیط پاک برای زندگی نیاز دارد. بسیاری از بیماری های همه گیر ناشی از آلودگی های زیست محیطی است که اغلب کمتر مورد توجه مردم قرار می گیرد. زمین، هوا و آب آلوده، محصول آلوده و ناسالم عرضه می کند و انسان با مصرف مواد غذایی آلوده، بیمار خواهد شد و لاجرم باید هزینه های سنگین تر بهداشتی-درمانی و... را بپردازد.
با توجه به خسارت های بی شمار آلودگی های زیست محیطی، هرگونه سرمایه گذاری برای پاکسازی محیط زیست، به کاهش هزینه های بهداشتی-درمانی و ... خواهد انجامید و به عبارتی این نوع سرمایه گذاری ها از نوع سرمایه گذاری های دارای بازده اقتصادی کوتاه و بلندمدت است.سالانه میلیاردها دلار در سراسر جهان باید صرف سوزاندن میلیاردها تن زباله شود؛ زباله هایی که بخشی ازآن ها می تواند مورد بازیافت و مصرف دوباره قرار گیرد. اینگونه خسارات در کشورهای در حال توسعه همانند ایران به مراتب بیش از کشورهای توسعه یافته است.
کشورهای پیشرفته صنعتی با سرمایه گذاری مناسب برای بازیافت انواع زباله ها (فلزات، مواد پلاستیکی، چوب، کاغذ و...) و آموزش همگانی برای جداسازی زباله ها از مبدأ (منازل، مدارس، اداری، تولیدی، صنعتی، خدماتی و...) قادر شده اند که از زباله های جمع آوری شده برای تولیدات جدید استفاده کنند و از بروز خسارات بیشتر به محیط زیست (برداشت از منابع طبیعی و دفن زباله ها) تا حدودی جلوگیری کنند. اما در کشورهای در حال توسعه وضعیت چنین نیست. نه تنها سرمایه گذاری های قابل توجهی برای راه اندازی صنایع بازیافت صورت نگرفته، بلکه فرهنگ عمومی برای جداسازی زباله ها نیز شکل نگرفته است.ضرورتی ندارد که سازمان بازیافت خود اقدام به سرمایه گذاری برای راه اندازی صنایع بازیافت نماید، بلکه می بایست سازوکار مناسب برای فعالیت بخش خصوصی در این زمینه را فراهم سازد. این اقدام با فرهنگسازی برای جداسازی زباله ها، تأمین امکانات مورد نیاز برای نگهداری و حمل پسماندهای خشک جمع آوری شده تا کارخانه های بازیافت و اخذ هزینه مناسب در این زمینه از صاحبان این کارخانه ها امکان پذیر است.
شهرداری برای جمع آوری زباله ها از سطح خانه ها و محله ها امکاناتی را فراهم ساخته و نیروی انسانی مورد نیاز را نیز جلب نموده است، لذا در حمل پسماندهای خشک نیاز به سرمایه گذاری جدید و کلانی نیست، بلکه از طریق تعبیه مخازن مختلف برای انواع پسماندها از جمله شیشه، کاغذ، مواد پلاستیکی و مواد فلزی در محله ها آموزش همگانی در خصوص جداسازی زباله ها می توان زمینه کار را فراهم ساخت.تشویق و ترغیب مردم به این اقدام و حتی خریداری زباله های جدا شده در ابتدای کار می تواند فرهنگسازی را عمق بخشد و سپس به تدریج به عنوان یک وظیفه شهروندی به مردم تفهیم گردد. در برخی از کشورهای اروپایی، خانوارهایی که کاغذ باطله ها یا شیشه ها را مخلوط با زباله های دیگر تحویل دهند، جریمه می شوند و این امر سبب می شود که توجه مردم به زباله ها و دورریزها جلب گردد و دقت بیشتری در این زمینه مبذول نمایند.
● انواع مواد بازیافتی
به عقیده کارشناسان اقتصادی، استقرار یک فرهنگ در جامعه، نیازمند اطلاع رسانی شفاف و اقدام های تشویق گونه در مراحل ابتدای کار است. لذا تحمل هزینه های بیشتر برای جمع آوری در ابتدای کار تا تبدیل فرهنگ جداسازی و رواج کامل آن ضروری است. حتی می توان با نصب سطل هایی در محله ها، اقدام به جمع آوری شیشه ها و ظروف یکبارمصرف مواد غذایی و حتی ظروف فلزی نمود و بازیافت اینگونه مواد را در دستور کار قرار داد. این اقدام از هدررفتن سرمایه های عظیم ملی و منابع طبیعی و زیرزمینی جلوگیری خواهد کرد و سالانه میلیاردها ریال صرفه جویی اقتصادی دربر خواهد داشت.
به طورکلی بازیافت مواد را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
▪ دست اول-بازیافت موادی که بدون هیچ گونه فرایندی و فقط با شستشو، ضدعفونی و رعایت مسایل بهداشتی قابل استفاده مجدد هستند، مانند بطری های شیشه ای سالم.
▪ دسته دوم- بازیافت موادی که پس از طی فرایند به مواد جدید تبدیل می شوند. مانند شیشه خرده، فلزات، مواد پلاستیکی و کاغذ.
▪ دسته سوم- بازیافت مواد، مثل تبدیل مواد زاید فسادپذیر به کود کمپوست و یا بازیافت انرژی، مثل تجزیه بی هوازی مواد زاید فسادپذیر و تولید گاز متان (بیوگاز).
● مزایای بازیافت مواد زاید
از آن جا که تجمع و تل انبار زایدات خشک روی هم ضمن اشغال فضاها، منظره ناخوشایندی را ایجاد می کند، موجبات تجمع حشرات، تخم ریزی سوسک ها و سایر ناقلین بیماری زا را نیز فراهم می آورد مضاف بر این که بوی مشمیزکننده نیز مزید بر علت شده و دفع مناسب را می طلبد، دفعی که از لحاظ بهداشت، سلامت، اقتصاد و اشتغال نیز قابل قبول باشد.لازم به ذکر است از آن جا که برخی مواد مثل پلاستیک، لاستیک و... قابلیت تجزیه و برگشت به چرخه طبیعت را ندارند پس به صرفه و عاقلانه است که به گونه ای دیگر دفع شده که گزینه مناسب برای این کار بازیافت (استفاده مجدد و تولید مواد جدید) است.
اما نگاه زیست محیطی به مسیله بازیافت این نکته را خاطرنشان می سازد که با بازیافت در حفظ محیط زیست، حفظ ظاهر زیبا و طبیعی اطرافمان گام برمی داریم و فضای مناسب و مفید را صرف تلنبار، تجمع و دفن زایدات نمی کنیم.ما می توانیم با بازیافت حس خلاقیت کودکان وافراد جامعه را در استفاده مجدد مواد (از نوع بازیافت دسته اول) نیز فعال و پویا کنیم. همچنین با کاهش قطع درختان (که صرف تولید کاغذ) می شوند به مساحت فضای سبز و افزایش هوای پاک کمک کنیم و به عبارت دیگر به فرامین شرع مقدس اسلام عمل کنیم. (الاسراف مضمون فی...)از آنجا که بازیافت، بازگشت سرمایه های خدادادی و طبیعی می باشد پس بدیهی است که تفکیک زایدات جمع آوری و بازگرداندن آنها به چرخه طبیعت نقش مؤثری در اقتصاد و خودکفایی جامعه را از وابستگی و تاحدودی واردات ازسایر کشورها نجات می دهد، حتی در پاره ای مواقع با بازیافت و تهیه مواد می توان صادرات به سایر کشورها را نیز انجام داد و تأثیر مثبتی بر روند اقتصادی آن کشورها گذاشت.
آموزش بازیافت به مردم
هدف از این طرح این است که ضایعات خشک پیش از تبدیل شدن به زباله و هزینه های ناشی از مدیریت بسماند که بخش مهمی از ثروت های دور ریخته شده هستند مجدداً به چرخه تولید و مصرف بازگردند و همچنین با طرح تفکیک می توان از هدررفتن بخش عمده ای از منابع و ثروت های ملی جلوگیری کرد. حجم زباله های شهری با جداسازی زباله ها به مقدار زیادی کاهش می یابد.آموزش، سطح اطلاعات و آگاهی افراد پیرامون بازیافت و مزایای آن را افزایش می دهد و ارتباط مستقیمی با همکاری مردم در طرح تفکیک از مبدأ دارد. آموزش چهره به چهره، آموزش همگانی، آموزش ازطریق رسانه های عمومی، پوستر، بنر و.. دیدگاه و نگرش مردم جامعه وشهروندان را تغییر می دهد و به سمت هدف موردنظر که ارتقاء بینش مناسب درجهت همکاری در زمینه بازیافت و تفکیک از مبدأ است سوق می دهد، از این رو اطلاع رسانی و آموزش های عمومی از اولویت ویژه ای برخوردار است.
اهداف عمده آموزش چهره به چهره، در گام نخست فرهنگسازی در زمینه های ذیل است:
1) ارزشمندی زایدات خشک.
2) اهمیت بازیافت در چرخه اقتصادی کشور.
3) مضرات رهایی زباله های خشک در طبیعت.
4) تأثیر بازیافت در کاهش آلودگی های زیست محیطی.
5) ایجاد اشتغال زایی.
6) کاهش میزان پسماندهای خشک بی ارزش.
از سیاست های مهم سازمان بازیافت، آموزش مستمر در تمامی محدوده های تحت پوشش مناطق شهرداری است. باتوجه به مهاجرت شهروندان از محدوده محلات و نیز کمرنگ شدن اهمیت آموزش ها در این میان نیاز به یادآوری محسوس است.
● جداسازی پسماندها و محصولات آن
برای این که مشارکت مردم در زمینه همکاری پیرامون تفکیک پسماند خشک جلب شود باید سطح اطلاعات و آگاهی مردم در زمینه ی بازیافت افزایش یابد یعنی مفهوم صحیح و کامل بازیافت باید به وضوح روشن شده تا نگرش ها تغییر یابد.برای دستیابی به این مهم با آموزش چهره به چهره یا کلاس های آموزشی در سنین مختلف جامعه (مهدکودک ها، مدارس، دانشگاه ها، مساجد، مراکز تجاری و اداری)، رسانه ها، تهیه فیلم، عکس، پوستر، و بنرهای پیام دار یا پمفلت آموزنده می توان اطلاع رسانی را تکمیل کرد.
وقتی دیدگاه تغییر کند و مردم آماده ی همکاری شوند با ایجاد امکانات مناسب و کافی با برنامه ریزی صحیح و هدفمند باید خدمات مفید جهت جمع آوری به موقع ارایه گردد. تا انگیزه ی همکاری تقویت شود، البته جهت ایجاد انگیزه راهکارهای مختلف را می توان آزمود.نظرات، پیشنهادات و انتقادات سازنده ی شهروندان نیز تا حدود زیادی به اجرای بهتر بازیافت و تفکیک مواد کمک می کند.شهروندان شهرهای مختلف در کشور ما اهمیتی به جداسازی زباله های خشک و تر نمی دهند و همین امر باعث شده که طرحی با عنوان طرح بازیافت در کشور اجرا شود. در این طرح با آموزش هایی که به شهروندان داده می شود از آن ها درخواست می شود تا زباله های خشک خود را از زباله های تر (تفکیک زباله های خشک به صورت مخلوط صورت می گیرد و هیچ جداسازی در آن صورت نمی گیرد) که باعث اتلاف وقت و هزینه در ایستگاه های جمع آوری و انتقال می شود. اگر بتوان مخازنی را که هر کدام مخصوص به زباله خاصی است (شیشه، فلز، کاغذ و...) در مناطق مسکونی، ادارات، مغازه ها و... قرارداد می توان زباله ها را به صورت مجزا جمع آوری کرد.
جمع آوری مجزای زباله های خشک از نظر اقتصادی و نیز از نظر نیروی انسانی با صرفه تر، است. حتی در برخی از کشورهای صنعتی و پیشرفته اروپایی، نهادهای مربوطه شهروندان را موظف به جداسازی می کنند. در حال حاضر این مخازن در مدارس، برخی از منازل، ادارات و... قرار داده شده است که نیازمند همکاری بیشتر مردم است.پس از تفکیک ضایعات خشک محصولات تولیدی از کیفیت پایین تری برخوردار هستند، به طور مثال در تفکیک و پردازش پلاستیک پس از خرد کردن و ذوب پلاستیک و افزودن مواد ثانویه محصولات پلاستیکی جدیدی نظیر دمپایی، جعبه نوشابه، زیر گلدانی و... تولید می شود.کاغذ و کارتن پس از خرد شدن به صورت خمیر در می آیند و محصول کاغذ یا کارتن به رنگ کدر و با کیفیت پایین تر اما قابل استفاده به دست می آید.زباله در روزگار ما به طلای کثیف مشهور است از آن روی که با روش های نوین بازیافت، می توان علاوه بر نجات محیط زیست از نابودی تدریجی به اقتصاد شهرها یا کشورها کمک کرد اما این واقعیت هنوز در کشور ما به درستی درک نشده است.
کودکان چگونه به محیط زیست علاقه مند می شوند؟
کودکان ما آلودگی هوا را می‌شناسند، می دانند زباله چیست و از بازیافت مواد آگاهی دارند. آنها متوجه خطرات ناشی از تغییر آب و هوا هستند. همه اینها یعنی صدمه به محیط زیست. اینکه ما چگونه رفتار کنیم و به کودکمان این رفتارها را بیاموزیم نکته اصلی علاقه به حفظ محیط زیست است.
ایجاد علاقه در کودک این روزها آشنایی با طبیعت به طور جدایی ناپذیری با آگاهی از تغییر آب و هوا و مشکلات زیست محیطی دیگر در ارتباط است. تغییر آب و هوا موضوعی نگران کننده و بحث برانگیز در میان بزرگسالان است. این مشکلات وسیع، درکشان دشوار است و میتوانند باعث بروز احساسات شدیدی مانند ترس، اضطراب، سرخوردگی، خشم و یأس شوند. علاقه مندی به محیط زیست و حفاظت آن امری است که می‌بایست دانش آموزان در کودکی فرا گیرند تا در ذهنشان نهادینه شود؛ لازمه این امر آگاهی دادن به آنها در باره مسائل ساده زیست محیطی است. این موضوع در صورتی تحقق می‌یابد که آنان ببینند والدینشان نیز به محیط زندگی و جانداران علاقه مندند و در حفاظت آن می‌کوشند. از سوی دیگر، چنانچه پدر و مادرها الگوی رفتاری مناسبی برای فرزندشان نباشند و فقط توصیه و نصیحت کنند، دوگانگی در گفتار و رفتار، کودک را دچار تضاد خواهد کرد و اعتماد او را از والدینش سلب می‌کند بنابراین الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید.
مشارکت در حفظ محیط زیست هرگز فراموش نکنید که فرزند شما میتواند از دوران طفولیت، ناجی محیط زیست بودن را یاد بگیرد. تقریباً تمام کودکان روی زمین به خاک و آب و بازی کردن با این دو عنصر حیاتی علاقه مندند؛ این بسیار مهم است که بتوانیم چنین احساسات لطیف فرزندمان را تا بزرگسالی حفظ کنیم. احساس بچه‌ها در مورد پرندگان و سایر حیوانات نیز صادق است. رفتارهای ساده بسیاری وجود دارند که علاوه بر ایجاد سرگرمی و نشاط باعث علاقه مندی کودکان به محیط زیست می شوند مانند کاشت گیاهان در باغچه یا گلدان، کاشت درخت در فضای سبز عمومی و نامگذاری آن به نام فرزندتان، آبیاری گیاهان خانگی توسط کودکان، آموزش استفاده از وسایل برقی کم مصرف و از همه مهم تر شرکت در امر بازیافت مواد. همه این موارد به کودک شما در ایجاد حس ارزشمندی و مشارکت در حفظ محیط زیست کمک می‌کند.
برای فرزندتان کتاب‌هایی تهیه کنید که در باره زندگی جانوران باشد. او باید بداند تفاوت جانورانی که در آب زندگی می‌کنند با جانورانی که در خشکی هستند چیست؟ حیوانات خانگی را به او معرفی کنید و از فواید این جانداران با وی سخن بگویید. مطمئنم فرزند شما ماهی ای را که در تنگ بلور شنا می‌کند بسیار دوست دارد و ساعت‌های طولانی با او صحبت می‌کند. بهتر است همراه فرزندتان ماهی قرمز را به پارکی که استخر آبی در آن وجود دارد ببرید و ماهی را در آب رها سازید.
بهترین زمان
بهترین زمان برای انتقال ارزش‌های محیط زیستی به کودکان، زمانی است که کودک در یک موقعیت آموزشی قرار دارد. مثلاً هنگامی که با فرزند خود در پارک قدم می‌زنید و شاهد رفتار نامناسبی مانند انداختن زباله روی زمین می‌شوید، از فرزندتان بخواهید به این موضوع توجه کند و با گفتگویی مناسب دلایل نادرست بودن این رفتار را توضیح دهید. این شیوه آموزشی را آموزش اتفاقی می‌نامند، که بسیار اثربخش است. هنگامی که برای تفریح به پارک یا جنگل می‌روید سعی کنید از کپسول و... استفاده کنید؛ اما اگر به هر دلیلی خواستید آتش روشن کنید چوب‌های خشک را برای افروختن انتخاب نمایید؛ همچنین سنگ گذاشتن دور آتش را به کودکتان بیاموزید.
لازم است از کودکی به فرزندتان بفهمانید که چقدر به محیط زیست احتیاج داریم و همه باید در حفظ آن بکوشیم. هنگامی که شاهد فعالیتهای مفید فرزندتان در زمینه حفظ محیط زیست هستید، با شیوههای کلامی وغیر کلامی، او را تشویق کنید. تشویق، ضمن تقویت رفتار وی و احتمال استمرار آن، باعث ایجاد حس ارزشمندی و مثبت در فرزندتان می‌شود. گاهی زمینه صحبت در باره محیط زیست را با فرزندتان فراهم سازید؛ در مواقعی که آنها خودشان سر صحبت را با شما در این باره باز می‌کنند، از حرف‌هایشان استقبال کنید. با طرح پرسش‌هایی کمک کنید فرزندتان افکارش راروشن تر بیان کند. البته آنها خیلی زود دچار این احساس می‌شوند که کاری از دستشان برای جهان ساخته نیست؛ شما می‌توانید آنها را به دیدن چشم اندازی گسترده تشویق کنید و نمونه‌هایی از تلاش‌های دیگران را برای آنان مثال بزنید. شاید فرزندتان با ناراحتی، تصاویر و یا اخبار مربوط به خودکشی نهنگ‌ها یا شکار جانوران زیبا را ببیند و از شما سئوالات زیادی در این باره بپرسد. در چنین زمانی سعی کنید ابتدا او را آرام سازید و سپس با وی در باره انسان‌های شایسته‌ای صحبت کنید که با حیوانات مهربان بودند. داستان «ضامن آهو» نمونه بسیار خوبی برای این مواقع است.
آموزش کودکان در باره طبیعت نه تنها یک کار خوب بلکه امری حیاتی برای آینده فرزندانمان و جانداران است. یادتان باشد که شما الگویی شایسته برای فرزندتان هستید؛ پس طبیعت و محیط زیست را دوست بدارید و برای بقای آن تلاش کنید. نتیجه گیری در نهایت، تکرار می کنیم که کودکان به طور طبیعی کنجکاو و آماده آشنایی با طبیعت هستند. در جامعه‌ای که به طور روزافزون به سوی شهری شدن پیش می‌رود، ما باید برای کمک به فرزندانمان در ایجاد ارتباط با طبیعت و آشنایی با محیط زیست، آگاهانه فرصت‌هایی را ایجاد نماییم.
راهکارها وپیشنهادات بازیافت مواد شهری
بازیافت پسماندها یا استفاده مجدد پسماندها ( یا تبدیل آن به مواد دیگر ) هم به لحاظ کاهش حجم پسماندها و آلاینده های محل دفن و در نتیجه کاهش هزینه های مربوط به آن و هم به عنوان مواد اولیه یکی از شاخص ترین فاکتورهای مدیریت پسماند است. بنابراین ضرورت دارد واحدهای بیوکمپوستو دیگر واحدهای بازیافت ( کاغذ ، فلز ، پلاستیک ، شیشه ) در منطقه احداث باشد تا طرح‌های آموزش،تفکیک و جمع آوری پسماندها به طور جامع اجرا شودعدم تفکیک از مبدأونبود مکانی مناسب جهت دفع ودفن اصولی وبهداشتی زباله،ازجمله مشکلاتی است که دامنگیر ارگانهای مربوطه ومردم شهرستان جوانرود شده است . همچنین خطراتی در نحوه حمل و دفع غیر بهداشتی این مواد بوجود آمده از جمله :
1- آلودگی آب
2- آلودگی خاک
3- آلودگی هوا
4- آلودگی تصویری
5- ازدیاد جوندگان و حشراتی مانند مگس
این خطرات بهداشتی و زیست محیطی بیماریهای مانند : وبا ، حسبه ، اسهال آمیبی ، جزام ، طاعون ، انواع مسمومیت ، سرطان ، سکته و انواع حساسیت را باعث می شود . تغییر اکوسیستم ناحیه نیز توسط این خطرات در آینده ای نزدیک کاملاً محسوس خواهد بود .با شناخت جامع و علمی از خطرات ناشی از تولید ، دفع و دفن زباله می توان راهکارهایی برای کاهش خطرات بوجود آمده ارائه داد ابتدا لازم است که انواع مواد زائد جامد را شناخت و طبقه بندی نمود ، بعد روشهای تفکیک ، حمل ، دفع ، دفن و بازیافت زباله را بکار برد .
انواع مواد زائد جامد :
1- مواد زائد جامد شهری : پس مانده غذایی ، نان ، کاغذ ، قوطی های پلاستیکی و فلزی ، نخاله های ساختمانی ، لباس و کفش کهنه ، اجساد حیوانات مرده و . . .
2- مواد زائد جامد صنعتی : انواع زباله های حاصل از فعالیت های صنعتی و کارخانه ای شامل زباله های ویژه ، مواد پلاستیکی ، فلزی و شیمیایی
3- مواد زائد جامد کشاورزی : انواع شاخ و برگ کاه و کلش
4- مواد زائد جامد بیمارستانی : زباله های پاتولوژیکی ، آزمایشگاهی ، عفونی ، داروئی و . . .
5- مواد زائد جامد خطرناک : انواع مواد زائد منفجره ، شیمیایی ، سمی ، الکترونیکی ، رادیواکتیو و اشتعال پذیر .
با شناخت انواع مواد زائد جامد ، نوع فعالیت اقتصادی ، وجود و یا عدم وجود مراکز صنعتی ، مسائل جغرافیایی و زمین شناسی و همچنین بررسی فرهنگ مصرف مردم منطقه می توان این چنین نتیجه گیری کرد که در شهرستان جوانرود به دلیل نبود واحد های صنعتی و کارگاه های بزرگ و مراکز در مانی پیشرفته و مجهز ، بیش از 90% درصد زباله تولیدی مربوط به مواد زائد جامد شهری و روستایی است .با پیشرفت علم و تکنولوژی و بهره گیری از فنون و علوم جدید ، نگاه بشر امروزی به زباله به عنوان یک سرمایه پنهان و سود آور تغییر یافته است تا حدی که اکنون زباله را طلای کثیف می نامند .
طبق آمار و ارقام تولید زباله در شهرستان ۶۰هزار نفری جوانرودحدود هزار تن در ماه می باشد ، که حدود 800 تن آن تلنبار و یا بصورت غیر اصولی سوزانده می شود و مابقی آن نیز جهت مصارف کارخانه جات بازیافت از آن جدا شده و مورد استفاده مجدد قرار می گیرد . البته جداسازی زباله هایی مانند پلاستیک ، کاغذ ، مقوا ، قوطی های فلزی و شیشه در هنگام جمع آوری و دفع زباله انجام می گیرد .ارائه راهکارهای علمی و دقیق همراه با سرمایه گذاری مناسب ضمن درآمد زائی و ایجاد شغل ، می تواند باعث کاهش 90 درصدی انباشت و دفن زباله و البته از بین رفتن عمده خطرات زیست محیطی و بهداشتی ناشی از تولید ، حمل و دفع زباله گردد .هرچند تا کنون مردم و ارگان های دولتی شهرستان هیچگونه اقدام مفید و سازنده ای را در این زمینه انجام نداده اند ، اما اکنون با پیشرفت علم وتوسعه صنعت بازیافت ، شناخت خطرات جبران ناپذیر زباله و عزم دولت جهت از بین بردن این معذل به جا است که از فرصت پیش آمده قبل از وقوع یک فاجعه زیست محیطی می توان نهایت بهره را برد .
راهکارها و پیشنهادات :
1- فرهنگ سازی و تشویق مردم به خرید اجناس با کیفیت ، صرفه جویی در مصرف و تفکیک زباله در مبدأ
2- حذف روشهای سنتی جمع آوری ، حمل و دفع زباله و مکانیزه کردن این روشها
3- رفع موانع پیش روی اجرای طرح های بازیافت
4- ایجاد کارخانه تولید کمپوست از زباله
بنابر این اینگونه بنظر می رسد که با جداسازی زباله های تولیدی در منزل می توان به اهدافی مانند : کاهش آلودگی آب و خاک توسط شیرابه زباله ، کاهش آلودگی هوا در اثر تولید گازهای سمی و خطرناک حاصل از زباله ، کاهش هزینه های حمل ، دفع و دفن زباله و برگشت هزینه ها به شهرداری جهت اجرای پروژه های عمرانی و شهری ، بازیافت مواد تفکیک شده مانند قوطی های فلزی ، پلاستیک ، شیشه ، کاغذ و همچنین زمینه سازی جهت سرمایه گذاری در امر بازیافت مواد زائد دست یافت .
موارد استفاده از زباله های تفکیک شده :
1- تولید گاز ، برق و کود ( کمپوست ) از زباله های فساد پذیر و آلی
2- بازیافت زباله های فلزی و پلاستیکی و استفاده مجدد از آنها
3- بازیافت زباله های کاغذی و مقوا
4- بازیافت تایر اتومبیل
5- بازیافت شیشه
مدیریت محیط زیست در منزل
چه طور زباله کمتری تولید کنیم؟
ما باید تمام سعی مان را برای تولید زباله ی کمتر انجام دهیم، اما چه طور و چگونه؟
1- بسته های محصولات یکی از موارد تولید زبالهاند. ما محصولات را استفاده میکنیم و بسته بندیشان را که اغلب پلاستیکی اند به صورت زباله وارد محیط زیست میکنیم. بهتر است از ابتدا به این موضوع توجه داشته باشیم و به جای خرید حجم کمی محصول در چند بسته بندی، حجم بیشتر در یک بستهبندی بزرگ‌تر را انتخاب کنیم، (مثلا به جای چند قوطی مایع صابون کوچک، یک ظرف بزرگ مایع صابون بخریم)، اگر مصرفتان به اندازه ای است که از محصول پیش از رسیدن تاریخ انقضا استفاده میکنید این کار برایتان مقرون به صرفه هم خواهد بود.این نکته هنگام خرید حبوبات، آرد، تخم مرغ ، شیر و سایر محصولات غذایی نیز کاربرد دارد. هنگامی که در فروشگاه به قفسه محصولات نگاه میکنید، آنهایی را انتخاب کنید که بسته بندی کمتر و قابل بازیافتی دارند.
2- راه دیگر برای کاهش حجم زباله استفاده مجدد از وسایل و لوازمی است که کاربردشان را از دست دادهاند. بهتر است لوازمی مانند کامپیوتر و تلویزیون، میز و مبلمان را که نمیخواهید، برای استفاده در اختیار دیگران قرار دهید. با این کار چند سال دیرتر به حجم زباله ها اضافه خواهد شد. این لوازم را می‌توانید به صورت رایگان در برخی روزنامه ها آگهی کنید و بفروشید. راه دیگر هم این است که خودتان در موارد دیگر از آنها استفاده کنید. مثلا حوله و لباسهای کهنه تان را پس از شستن و ضدعفونی کردن، برای گرد گیری و تمیز کردن وسایل خانه استفاده کنید.
غذاهایی که زباله می‌شوند
تبدیل مواد غذایی به زباله یکی از موارد روشن اسراف است. طبق گزارش موسسه کشاورزی آمریکا، 27 درصد از منابع غذایی جهان در سال 1995به زباله تبدیل شده است. این در حالی است که تعداد زیادی از مردم روی همین کره خاکی از گرسنگی رنج میبرند. یکی از علل تبدیل غذا به زباله، بی‌توجهی به خرید یا پخت غذا به مقدار زیاد و بیشتر از نیاز است که با کمی دقت، به راحتی قابل پیشگیری است.
زباله های خطرناک
باتری و زباله های برقی، لامپ های فلورسنت و دماسنج جیوه ای به دلیل داشتن مواد سمی، جزو زباله های خطرناک هستند و در برخی کشورها اجازه داده نمیشود با سایر زباله ها یک جا قرار بگیرند. یک راه مناسب برای کاهش تولید این زباله ها استفاده از مواد جایگزین مانند استفاده از باتری قابل شارژ و دماسنج الکلی است.
شوینده ها، اسید، ضدیخ، روغن ترمز، رنگهای روغنی، تینر، حشرهکشها و آفتکشها و حلالها هم از پسماندهای خطرناک خانگی هستند. بهتر است استفاده از مواد سفید‌کننده و ضدعفونی‌کننده را محدود کنید و از جایگزینهای کم‌خطر مانند محلول آب و مایع شوینده یا محلول آب و سرکه استفاده کنید. برای دور نریختن باقی‌مانده رنگ خانه هم بهتر است از ابتدا سطحی که میخواهید رنگ کنید، اندازه بگیرید. یک لیتر رنگ مساحت 10 مترمربع را میپوشاند.
ظروف یکبارمصرف هم که این روزها مصرفش زیاد شده، یکی از زباله های خطرناک است که به محیط زیست آسیب میرساند. در خانه و مهمانیها از این ظروف استفاده نکنید. 100 رستوران در پکن برای حفظ محیط زیست تصمیم گرفته اند از ظروف یکبارمصرف استفاده نکنند و قاشق و ظروف را به شیوه کاملا بهداشتی بشویند و باز هم مورد استفاده قرار دهند. اگر حال و حوصله غذا درست کردن نداشتید و خواستید از بیرون غذا بگیرید، بهتر است قابلمه تان را همراه ببرید و چند ظرف یکبار مصرف را وارد محیط زیست نکنید.
زباله تر و خشک یعنی چه؟
پس از تلاش برای تولید کمتر زباله، بازیافت مورد توجه قرار می‌گیرد. اگر تصمیم گرفته اید شما هم در چرخه سبز بازیافت نقشی داشته باشید، باید زباله های تر و خشک را از هم جدا کنید.
غرفه های بازیافت
شاید بگویید خب بعد از اینکه زباله های تر و خشک را جدا کردیم، چه کار کنیم. خیلی ها همین‌طور منتظر میمانند تا یکی در خانه شان را بزند و زباله های خشک را از آنها بگیرد و چون این اتفاق نمیافتد، زباله های خشک را که کلی وقت صرف جدا کردنشان کرده اند با سایر زباله ها بیرون میگذارند.می‌توانید زباله های خشک را در کیسه های نایلونی آبی رنگ که توسط شهرداری محل توزیع می‌شود، جمع کنید و یا آنها را به غرفه های بازیافت تحویل دهید.
غرفه های بازیافت از چند سال پیش با هدف توسعه و ترویج فرهنگ تفکیک زباله بین شهروندان و پاکسازی محیط زیست از زباله های غیرقابل بازیافت، در مناطقی از شهر تهران دایر شده اند. این غرفه ها در برخی مناطق از جمله مناطق شمال و شمال شرق تهران و در میادین میوه و تره بار به چشم میخورند و در ازای دریافت پسماند خشک، به افراد مواد شوینده یا بن کالا مثلا بن خرید گل و گیاه میدهند. ادارات، مراکز تجاری و مجتمع های مسکونی در صورتی که حجم پسماند خشکشان از یک تن بیشتر باشد، میتوانند با تماس با شماره 137 از خودروهای ویژه این کار استفاده کنند.
پسماندهای خشک
کاغذ و مقوا
انواع روزنامه، مجله، کتاب، دستمال کاغذی، عکس، بسته های کاغذی شیر و آب‌میوه، جعبه های شیرینی و کفش و لباس، شانه تخم مرغ و ...
پلاستیک
انواع ظروف پلاستیکی، روکشها و کیسه های پلاستیکی، طنابهای پلاستیکی، اسباب بازیهای پلاستیکی، فیلمهای عکاسی، انواع ابر و اسفنج و ...
فلزات
انواع قوطی فلزی کمپوت، کنسرو، نوشابه، رب، وسایل فلزی آشپزخانه، شیرآلات، لوله ها و توری های فلزی، ظروف و لوله های مسی، چدنی، آهنی، فویل های آلومینیومی، رادیاتور و ...
شیشه
انواع ظروف شیشه ای، لامپهای ساده و فلورسنت، آینه، سرامیک، چینی، بلور و ...
منسوجات و چرم
انواع لباسهای کهنه و پارچه های مستعمل، انواع وسایل پارچهای، انواع کیف و کفش، البسه و وسایل چرمی
چوب
انواع جعبه های چوبی، سرشاخه، برگ درخت، مبل،میز، وسایل چوبی آشپزخانه و ...
لوازم الکتریکی و الکترونیکی
سیم، کابل، پریز، دیسکت، سی‌دی، نوار کاست، ماشین حساب، ساعت، لوازم کامپیوتر، چراغ قوه، انواع باتری، تلفن، تلویزیون و...
پسماندهای تر
پسماندهای غذایی
برنج، خورشت، گوشت، مرغ، ماهی، روغن های خوراکی سوخته و فاسد شده و ...
سبزی و میوه
پسماند میوه و سبزی، میوه و سبزی فاسد شده، تفاله چای و ...