حفاظت محیط زیست، وظیفه همگانی

از ویژگی های آیین مقدس اسلام، توجه دادن انسان ها به مسئله مهم پاکیزگی و نیز تأکید بر حفاظت محیط زیست از آلودگی هاست. وقتی در قرآن کریم می خوانیم که «خداوند پاکیزگان را دوست دارد»، یا می بینیم که در متون اسلامی، نظافت، جزئی از ایمان تلقی شده، به اهمیت قضیه بیشتر پی می بریم. در قرآن مجید آمده است که «خداوند نمی خواهد برای شما زحمتی ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاکیزه گرداند و نعمت خود را بر شما تمام کند». اینها همه، نشانه اهتمام قرآن کریم به پاکیزگی و دوری از انواع آلودگی هاست.

استفاده معقول از منابع طبیعی

تحقیق و بررسی مستمر درباره مسائل محیط زیست، آدمی را به استفاده معقول از منابع طبیعی هدایت می کند. ضرورت چنین برخوردی، زمانی آشکارتر می شود که در نظر آوریم انسانِ امروز، به ویژه با دست یابی به موفقیت های علمی و صنعتی و تسلط بر طبیعت، خویشتن را مالک مطلق همه کره زمین و منابع حیاتی آن می داند، و چه بسا هرگز به این فکر نمی افتد که نسل هایی هم در آینده وجود خواهند داشت که باید از این سفره گسترده آفریدگار بهره مند گردند. لذا می بینیم که خودسرانه و بی رحمانه به همه منابع حیاتی و زیست محیطی حمله ور گردیده، آنها را تار و مار می کند و محیط زیست را به طرز وحشتناک نابود می کند و حتی پا را از این هم فراتر نهاده و زندگی نسل فعلی را نیز به خطر می اندازد. امید است با استفاده صحیح از منابع طبیعی، زمینه بهره بردن نسل های آینده از این منابع حیاتی و خدادادی فراهم شود.

حفاظت محیط زیست، وظیفه همگانی

آلودگی محیط زیست از اوایل قرن بیستم شروع شد ولی در همان اوان، فقط عده محدودی از مردم از قبیل معدنچیان و کارگران کارخانه ها در معرض خطر بودند. ولی امروزه تمام مردم جهان به طور عام و مردم کشورهای صنعتی به طور خاص در معرض زیان های ناشی از آلودگی محیط هستند. بنابراین، مبارزه با آلودگی محیط زیست، عزم جهانی را می طلبد و باید تمام کشورها در این مبارزه نفس گیر سهم فعال داشته باشند در کشور اسلامی ما نیز مبارزه با این پدیده جهانی، وظیفه تمامی افراد جامعه است. هر فرد به لحاظ وظیفه اسلامی و انسانی، مسئولیت دارد که به منظور تقلیل آلودگی محیط، به خویشتن و جامعه کمک نماید تا از این طریق بتوانیم به اهداف اسلامی و انسانی خویش دست یابیم و جامعه ای سالم و با نشاط داشته باشیم.

حفظ نعمت ها و جلوگیری از تخریب طبیعت

حفظ نعمتها از مهم ترین مسائل حیاتی جامعه است. انسان باید از تخریب و هدر دادن دارایی ها دست بردارد و برای آینده خود و هم نوعانش، به ترمیم، تکمیل و حفظ نعمت ها بپردازد. طبیعت نیز یکی از نعمت های الهی است و انسان وظیفه دارد در حفظ و توسعه آن بکوشد. امام صادق علیه السلام فرمود: «انسان به کاشتن، آب دادن و مواظبت کردن از درخت مکلف شده است». مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای می فرماید: «برای سبز نگه داشتن کشور بایستی نهضتی فراگیر برپا شود و شکر نعمت، در استفاده هرچه بهتر از امکانات است». در سایه عمل به فرمان امام صادق علیه السلام ، یعنی با کاشتن درخت، آب دادن به آن و مراقبت کردن از آن است که می توان از تخریب طبیعت جلوگیری کرد.

تنفس روح

هوا نیاز حیات ماست و بدون آن، زندگی محال است. اگر هوا نباشد مرگ در انتظار ماست و اگر آلوده باشد، بیماری به همراه دارد. تنها ریه ما نیست که محتاج هوای سالم است، بلکه روح ما نیز به این هوای سالم دارد. همان طور که جنگل و درخت، در سالم سازی هوا مؤثر است و جنگل کاری گامی در این مسیر است، برنامه های تربیتی نیز، به سالم سازی محیط و فراهم کردن زمینه برای «تنفس روح» کمک می کند و هر سخن پاکی که از دل برمی آید و هر موعظه دلنشینی که از جان سوخته ای ریشه می گیرد و به گوش تشنه ای فرود می آید، بذری است که آفات و آلودگی های اخلاقی را می زداید.

مراقبت از محیط زیست

نگاهبانی از محیط زیست حایز اهمیت است. نخست این که هر فرد به عنوان جزئی از جامعه باید تن درست و نیرومند و سرزنده و بانشاط باشد تا بتواند بهتر زندگی خویش را ادامه دهد؛ دوم این که چون زندگی فرد و جامعه به همدیگر وابسته است و ارتباط تنگاتنگ میان این دو برقرار است، هریک از ما علاوه بر وظیفه ای که در قبال سلامت خود داریم، در برابر سلامت جامعه نیز مسئولیت داریم و به همین دلیل باید در زمینه حفاظت محیط زیست، فوق العاده حساس و دقیق عمل کنیم. علاوه براین، باید از این نکته نیز غفلت نکنیم که نسل های آینده هم حق دارند از زیبایی ها و مزایای مادی و معنوی منابع طبیعی و زیست محیطی بهره مند شده و استفاده مطلوب کنند.

پاکیزه نگه داشتن آب

آب، مایه حیات است، ولی همین آب اگر ناسالم باشد ممکن است موجب مرگ انسان شود. چنان که می دانیم مهم ترین عامل حیات انسانی، آب است و زندگی بدون آب، غیرممکن است. در قرآن کریم، آیاتی داریم که رابطه آب را با طبیعت و به خصوص حیات موجودات زنده، و نیز ارزش و اهمیت آب را یادآوری کرده است. ازجمله در قرآن آمده است: «خداوند تمام جنبندگان را از آب آفرید». اینها همه نشانه ارزش و اهمیت این نعمت خدادادی است. حال، همین نعمت خدادادی که مایه حیات انسان و حیوان است، اگر با عوامل آلوده کننده مواجه شود، علاوه بر این که به سلامت و زندگی انسان ضربه می زند، موجودات آبزیِ گیاهی و حیوانی را هم نابود می سازد. لذاست که می بینیم دین مقدس اسلام به نظافت آب اهمیت فراوان داده و برای پاکیزه نگه داشتن آن، دستورهایی صادر کرده است.

عوامل آلوده کننده آب

آب دریاها با مواد بالقوه خطرناک مانند نیترات ها که بیشتر، از شست وشوی کودهای شیمیایی و فاضلاب ها حاصل می شوند و فلزات سنگینی مانند جیوه و کادمیوم و سایر مواد خطرناک آلوده می شود. وارد شدن فضولات کارخانه ها و آشغال و زباله های مختلف در آب ها، باعث آلودگی آنها می گردد. مهم ترین عوامل آلوده کننده آب ها عبارتند از: فاضلاب های خانگی و شهری، پس آبها و مواد زاید صنعتی، مواد زاید کشاورزی (نظیر کودهای شیمیایی و سموم)، مواد پاک کننده، مواد شیمیایی و معدنی، مواد معلق و رسوبات، نفت و مشتقات آن، آلودگی های میکروبی و حرارتی. نکته شایان توجه آن است این آلودگی ها می تواند حتی به آب های زیرزمینی نیز وارد شود که در این صورت آثار زیان آورتری را دربرخواهد داشت.

اهمیت هوا

می دانیم که همه موجودات زنده برای تنفس به اکسیژن هوا نیازمندند. هوا چیزی است که باید با دقت و احتیاط خاصی مراقب آن باشیم. اگر به خاطر بیاوریم که هر انسان، روزانه در حدود دوازده هزار لیتر هوا تنفس می کند، آن وقت متوجه می شویم که چرا تمیز نگاه داشتن هوا این قدر اهمیت دارد.

کیفر آلوده کننده محیط

بدون تردید، هیچ کس حق ندارد محیط زندگی دیگران را آلوده یا مسموم سازد به طوری که زندگی را بر افراد دشوار و ناهنجار گرداند. در این صورت افراد می توانند ضررزننده را تعقیب و از هر راه که مقتضی است شر و فساد وی را دفع نمایند. از نظر اسلام هم حکم همین گونه است؛ یعنی چنانچه فرد یا جامعه ای از عمل شخصی متضرر شوند می توانند از راه های مشروع زیان خود را جبران کنند و چنانچه این امکان وجود نداشت می توانند به هر نحو که ممکن است از او تاوان بگیرند. همین طور کسانی که پیرامون زندگی شان آلوده شده است می توانند آلوده کننده را برای کیفر تعقیب کنند. چرا که آزار دیگران به موجب قرآن و سنت و عقل که مهم ترین و اساسی ترین منابع اسلامی شمرده می شوند، حرام است.

تعادل و نظم در نظام خلقت

بی گمان، مهم ترین منابع غذایی ما، گیاهان هستند که بر اثر استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی، در آینده رو به کاهش خواهند گذاشت؛ زیرا سیستم ایجاد ازت طبیعی ـ که از مهم ترین عوامل رشد گیاه است ـ متوقف می گردد. از طرفی پوشش سبز گیاهان موجب می شود که خاک از گزند باد و باران در امان بماند. هیچ گیاهی هم بدون آب نمی تواند زنده بماند. اگر آب نباشد، ریشه ها نمی توانند موادی را که به آنها احتیاج دارند، از خاک جذب کنند. برای حفظ گیاهان باید مراقبت کنیم که به هوا، خاک، آب و حیوانات، هیچ گونه گزندی وارد نیاید. با توجه به آنچه گفته شد، در می یابیم که عوامل مؤثر در زیست انسان، تا چه اندازه به همدیگر مربوط هستند و چگونه در نظام خلقت، تعادل و نظم و حسابگری وجود دارد.

سفارش امام صادق علیه السلام به حفاظت از محیط زیست

در دوره امام جعفر صادق علیه السلام صنایع، بسیار اندک و محدود بود و فلزات را در کوره های کوچک ذوب می کردند و چون تمام فلزات، حتی آهن از طریق سوزاندن چوب ذوب می شد، آلودگی در محیط به وجود نمی آورد. اگر هم آهن را با زغال سنگ ذوب می کردند میزان تولیدات به اندازه ای نبود که محیط را آلوده کند. با این همه، امام صادق علیه السلام با آینده نگری، به صاحبان چنین کارهایی سفارش می فرمودند: «آدمی باید طوری زندگی کند که اطراف محیط زندگی خود را آلوده نکند، زیرا اگر آن را آلوده نماید روزی می آید که بر اثر آن آلودگی، زندگی بر او دشوار و غیرممکن می شود». در این جا معلوم می گردد که امام صادق علیه السلام تا چه حد به موضوع محیط زیست اهمیت داده که در آن زمان به مردم سفارش فرموده است که محیط زندگی خود را نیالایند. بدان امید که همه مسلمانان و به ویژه شیعیان، به توصیه پیشوای مذهب خویش جامه عمل بپوشانند و بدان اهتمام ورزند.

آثار آلودگی های نفتی در محیط زیست

آلودگی های نفتی مستقیم یا غیرمستقیم در عناصر و منابع زنده محیط اثر گذاشته، باعث از بین رفتن آنی یا تدریجی آنها می شود. بیشترین آثار آلودگی نفتی مربوط به گیاهان کف دریا و جزایر مرجانی است که خود محل مناسبی برای تکثیر و لانه سازی آب زیان و رشد آنهاست. از بین رفتن جوامع گیاهی بر اثر آلودگی های نفتی باعث کاهش جمعیت جانوران تغذیه کننده از گیاهان می شود. لایه های نفت روی آب باعث افزایش جذب نور آفتاب و افزایش درجه حرارت محیط و به هم خوردن روند فعل و انفعالات اکولوژیک و زیستی در محیط می شوند. جانوران آبزی به علت این که دستگاه های تنفسی آنها با لایه ها و قطرات نفت پوشانده می شود، دچار اختلال در سیستم تنفسی شده، خفه می شوند. گاه مشاهده شده است که جانوران دریایی، از جمله ماهیان، به علت قرار گرفتن در منطقه آلوده و عدم امکان فرار از بین رفته اند. اثری که نفت در محیط زیست دریایی و منابع آن می گذارد به طور کلی مربوط به آب های آزاد و اقیانوس هاست، و در محلی مانند خلیج فارس به عللی تأثیر این آلوده کننده ها در محیط زیست بسیار بیشتر و عوارض و خسارات آن بر محیط شدیدتر است.

اسلام و محیط زیست

اسلام در کلیه شئون و روابط انسانی اعم از روابط الهی و بشری، بلکه حتی در برخورد انسان با حیوانات و دیگر اشیا، دخالت کرده و برای همه مقرراتی وضع نموده است. لیکن این بدان معنی نیست که برای هر موضوع با عنوان ویژه و متداول امروزی آن، حکم خاصی مقرر داشته است؛ بلکه کلیات و قواعدی وضع فرموده که می توان از آنها، حکم موضوع مورد نظر را به دست آورد. مسئله محیط زیست هم از همین قبیل است. به یقین در هیچ یک از منابع اسلامی حکمی صریح مطرح نشده است؛ ولی بدون تردید درباره آب، خاک، زمین، هوا، نظافت و آلودگی، گردوخاک، آتش سوزی و مسائلی از این قبیل در آیات و احادیث و سایر منابع احکام، مسائل فراوان وجود دارد که به کمک آنها می توان مقررات دقیقی برای مسایل محیط زیست وضع کرد. به عنوان نمونه ما روایاتی داریم که در آنها از راه یافتن فضولات و پخش آنها در آب، اعم از راکد یا جاری، نهی شده است. همین طور روایاتی در نهی از آلوده کردن آب ها و آزار رساندن به حیوانات و رعایت حقوق جانوران وارد شده است.

آلودگی محیط، ارمغان جدید تکنولوژی

توجه انسان امروز به محیط زیست و نگرانی فزاینده در این زمینه از آن جا ناشی می گردد که هرچه زمان می گذرد، آلودگی های زیست محیطی بیشتر نمایان می شود. رشد تکنولوژی پیشرفته امروزی اگرچه باعث دستاوردها و فواید سرشاری است، اما ارمغان جدیدی را نیز به نام آلودگی محیط به همراه داشته است و اگر قرار باشد روند آلوده سازی هم چنان به شکل امروزی آن یا حتی شدیدتر ادامه یابد، مسلما در فاصله زمانی کوتاهی بشر باید منتظر وضعیتی ناگوار برای خود و بسیاری دیگر از حیوانات و گیاهان باشد.

کوشش برای حفاظت محیط زیست

امروزه باید هر کدام از ما، سعی کنیم دست کم خودمان به آلودگی محیط زیست، دست نیازیم و در حد توان در نگاه داری محیط زیستی سالم، برای خود و هم نوعان خود، کوشا باشیم و همواره بکوشیم به بهداشت شخصی بیشتر توجه کنیم و برای مبارزه با آثار ناشی از آلودگی های محیط، خود را آماده سازیم. چنین تلاشی دشوار نیست و با کارهای کوچکی نظیر جلوگیری از دودزایی اتومبیل ها، نکشیدن سیگار، کاشتن درخت، جمع آوری زباله در ظرف های دربسته، نسوزاندن لاستیک و مانند آن در خانه و خیابان،نشکستن شاخه های درختان، پناه بردن به دامان طبیعت و نظایر اینها، ممکن می گردد. چه خوب است که در حفاظت محیط زیست بکوشیم و چه خوبتر، که هم زمان با حفظ کردن وجود خویشتن و جامعه از آلودگی ها، اندیشه و فرهنگ و اخلاق خویش را نیز از آلودگی ها و تباهی ها به دورنگه داریم؛ چرا که مهم ترین موضوعی که به پاسداری از سلامت محیط زیست کمک می رساند برخورداری از فضیلت های اسلامی انسانی است.

چگونه با کم مصرف کردن به محیط زیست کمک کنیم؟

شاید بتوان گفت تا به حال در بحث حفظ محیط زیست بیشترین تمرکز بر موضوع بازیافت بوده است و به کم مصرف کردن کمتر توجه شده است. در این مقاله سعی داریم راهکارهایی برای کاهش مصرف در راستای حفظ محیط زیست بیان کنیم.

1. فقط وسایلی را نگه‌دارید که که از آنها استفاده می‌کنید یا داشتن آنها برای شما لذت‌بخش است. با در نظر گرفتن این موضوع کمتر خرید می‌کنید و در نتیجه زباله‌ی کمتری تولید می‌کنید.

2. قبل از خرید هرچیزی کمی فکرکنید که آیا واقعا به این وسیله نیاز دارید یا خیر؟ به این مساله بیاندیشید که تولید، بسته بندی و فروش این کالا چه اثری بر محیط زیست خواهد داشت.

3. تا حد امکان وسایل چندبارمصرف را جایگزین وسایل یکبارمصرف کنید. مثل: تیغ ریش تراشی، ظروف، باتری‌ها و ...

4. وسایل کارکرده و دست دوم خریداری کنید.

5. وسایلی که قصد استفاده کوتاه مدت از آنها دارید را از دوستانتان قرض بگیرید.

6. کتابها، مجلات، روزنامه ها ، فیلم‌ها و بازی‌ها را با دوستانتان به اشتراک بگذارید

7. در منزلتان از فرآورده های چوب درختان کمتر استفاده کنید. مثلا بجای دستمال کاغذی از دستمال های پارچه ای استفاده کنید. برای پرینت گرفتن از کاغذهایی استفاده کنید که از یک روی آنها استفاده شده یا از کاغذهای بازیافت شده استفاده کنید. برای یادداشت گذاشتن برای اعضای خانواده از تخته وایتبورد به جای کاغذ استفاده کنید و ...

8. سعی کنید تا حد امکان از خرید کالاهایی که برای استفاده‌ی یک نفره بسته بندی شده اند اجتناب کنید و به جای آن به طور عمده خرید کنید. مثلا برای آبمیوه‌هاغذاهای بسته بندی شده و ...میتوانید اینکاررا انجام دهید.

9. خوراکی‌ها، مواد شوینده و ... را فقط به اندازه‌ای بخرید که به آن نیاز دارید.

10. تا حدامکان از ایجاد زباله پرهیز کنید. مثلا وقتی غذا سفارش میدهید از دریافت ظروف اضافه خودداری کنید. به جای بستنی لیوانی، بستنی قیفی میل کنید. کالاهای مجانی تبلیغاتی قبول نکنید. کالاهای با کمترین بسته بندی را قبول کنید.

11. هنگام خرید، اگر مقدار خریدتان کم است از گرفتن کیسه اجتناب کنید و اگر زیاد است با خودتان از منزل کیسه ی پارچه ای به همراه داشته باشید.

12. غذاهایی درست کنیم که زباله‌ی اضافی نداشته باشند. یعنی فقط زباله‌هایی مثل پوست موز یا هسته‌ی هلو داشته باشند. از قاشق و چنگال پلاستیکی استفاده نکنید. از کیسه‌ها و ظروف یکبارمصرف استفاده نکنیم.

13. همیشه با خودتان لیوان به همراه داشته باشید.

14. از کودکی عادات مصرف کودکانمان را به سمتی هدایت کنیم که در برابر تیلیغات مصرف‌گرایی مقاومت کنند

تلاش برای حفظ محیط زیست، یک وظیفه همگانی است که علاوه بر مسئولان و نهادهای ذیربط، به همکاری آگاهانۀ مردم نیز نیاز دارد.کوتاهی در حفظ محیط زیست، حق‌النّاس است از این‌رو باید همۀ ما به مسألۀ محیط زیست به عنوان یک موضوع شرعی نیز نگاه کنیم.آلودگی آب آشامیدنی و نیز آلودگی هوا، برای سلامتی جسمی و روحی مردم بسیار مضر است و در این خصوص انتظار می‌رود که با اتّخاذ تدابیر ارزنده و انجام اقدامات لازم از سوی دولت جدید و نیز کمک و همیاری مردم، تحوّلی اساسی در وضعیّت محیط زیست کشور ایجاد شود.

نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می دهند، اما نقش آنان در توسعه و پیشرفت جوامع، بیش از یک نیمه است. زنان نخستین آموزگاران و پرورندگان، خمیر مایه اصلی شخصیت کودکان را شکل می دهند و اولین خصوصیات اکتسابی را به او تعلیم می دهند.دامان مادر اولین مدرسه ای است که هر کودک همراه الفبای عشق و محبت، اصول زیست و رفتارهای اجتماعی را فرا می گیرد و با خوب و بد زندگی آشنا می شود؛ از این رو هرچه اندیشه و آگاهی این آموزگاران و مربیان جامعه اصولی باشد، راه پیشرفت، تعالی، رفاه و سرافرازی جامعه گشاینده تر است. در این مختصر، چکامه ای از برخی مسایل زیست محیطی را به همه مادران عزیز تقدیم می داریم.

هوای محیط خانه

منابع اصلی آلاینده های هوا در محیط منزل و اماکن عمومی عبارت است از: آلودگی بیولوژیکی، سوختی، سرب، دود سیگار، و... .

آلودگی های بیولوژیکی

قارچ ها و کپک ها در نقاط مرطوب خانه، مانند: حمام، دست شویی، آشپزخانه و زیرزمین یافت می شود. پس مانده صابون و مواد شوینده، پارچه های مرطوب و مواد غذایی غیر خشک محیط مناسب برای رشد و تکثیر این موجودات است.ذرات ریز گرد و غبار روی پوست انسان، پارچه، رخت خواب، فرش، پرده و دیگر لوازم زندگی می نشیند و هنگام فعالیت های مختلف؛ از قبیل: جارو کردن، تکان دادن پرده ها، مرتب کردن رخت خواب، راه رفتن روی فرش و ... در هوای خانه منتشر می شود. عوارض این گونه آلودگی ها به صورت واکنش های حساسیتی؛ همچون: آب ریزش چشم و بینی، عطسه، گرفتگی بینی، سرفه، خارش، خس خس و اشکال تنفسی، سردرد، گیجی و خستگی ظاهر می شود.

چاره ی کار:

تمیز و خشک نگه داشتن دستمال های آشپزخانه زمینه ی ایجاد و رشد قارچ ها را از بین می برد. بوی نامطبوع دستمال و پارچه ی مرطوب، از وجود قارچ بر روی آن ها حکایت می کند.در صورت خیس شدن فرش، یا دیگر لوازم منزل، باید فوری آن ها را خشک کرد.هنگام آب دادن به گلدان ها مراقب آب اضافی خارج شده از زیر گلدان باشید. آب موجود در زیرگلدانی محل خوبی برای رشد قارچ هاست.پس از استحمام، پنجره یا در حمام را باز بگذارید. این کار به خشک شدن فضای حمام، در و پنجره و وسایل موجود در آن کمک می کند. در صورتی که خشک کردن محیط و وسایل حمام امکان ندارد؛ حتماً وسایل شست وشو را در آفتاب و هوای آزاد خشک کنید.پس از پایان کار شست و شوی ماشین لباس شویی بلافاصله لباس ها را از آن خارج کنید. همچنین از نگه داری پارچه و لباس چرک در کمد، سبد لباس یا ... خودداری کنید؛ به ویژه اگر محیط نگه داری مرطوب باشد. این کار موجب رشد و تکثیر قارچ و کپک، بدبو شدن لباس و ماشین لباس شویی و محیط نگه داری آن می شود.هنگام استراحت ماشین لباس شویی محیط داخل آن و شیار جلوی لاستیک را خشک نگه دارید؛ به جا است که هر بار پس از پایان کار، محفظه ماشین لباس شویی را با پارچه تمیز خشک کنید.وسایل چوبی مورد استفاده در خانه را خشک نگه دارید.پس مانده ی نان، مناسب ترین محل برای قارچ است. از پس مانده های نرم نان برای خوراک پرندگان استفاده کنید و در صورت خشک شدن از رطوبت دور نگه دارید.تا جای ممکن از تخته های چوبی برای تمیز و خرد کردن انواع گوشت و سبزی استفاده نکنید. چوب محیط مناسبی برای رشد کپک هاست.

آلودگی های سوختی

هنگام سوختن مواد سوختی خانگی، گاز و دود تولید شده، موجب آلودگی هوای داخل خانه می شود. دود خارج شده از اگزوز اتومبیل در پارکینگ خانه ها را جدّی بگیرید.یکی از آلاینده های خطرناک هوای داخل ساختمان گاز منوکسیدکربن است. عوامل و مجاری ورودی این گاز عبارت است از:نقص در تهویه ساختمان؛ اگر آب گرم کن، بخاری، اجاق و ... فاقد دودکش بوده، یا راه خروج دود مسدود باشد، یا به شکل طبیعی و صحیح کار نکند، گاز خطرناک منوکسید در فضای خانه منتشر می شود.هنگام استفاده از چوپ و زغال چوب برای گرم شدن یا پخت و پز به سوختن کامل آن توجه داشته باشیم. مرطوب بودن و نیمه سوز شدن این مواد سوختی گاز خطرناک منوکسید کربن را تولید می کند.

راه های کاهش خطر آلودگی

نگه داری وسایل مصرف سوخت در وضعیت سلامت.

کنترل و بازدید مرتب لوازم حرارتی به وسیله ی فرد آشنا و کارشناس.

بازبینی دودکش ها، کوره ها، لوله های وسایل سوختی و ایمنی از هرگونه زنگ زدگی، پوسیدگی و ترک خوردگی و سرویس و تمیز کردن آن ها به وقت لازم.شعله ی وسایل گازسوز باید آبی باشد؛ در غیر این صورت علت باید بررسی گردد.

دود سیگار

دود سیگار یکی از عوامل مهم آلودگی هوای داخل ساختمان است، که نه تنها فرد سیگاری، بلکه دیگر افراد را نیز مورد تهدید و خطر قرار می دهد. دود سیگار خطر جدی برای سلامت کودکان به شمار می آید. این دود عامل بروز برخی سرطان ها شناخته شده است.

دیگر آلاینده های خانگی

مواد شیمیایی؛ از جمله: حشره کش ، رنگ، براق کننده، واکس، چسب، پاک کننده، خوشبو کننده، سفید کننده و ... دارای مواد تبخیر شونده ای است که هنگام استفاده از آن، به مجاری تنفسی وارد شده و ایجاد مسمومیت و مشکل تنفسی می شود. برخی از این مواد نیز قابل اشتعال است.

نکات ایمنی

قبل از انتخاب مواد شوینده به مشخصات برچسب هر یک توجه شود تا براساس مورد مصرف هر کدام، خریداری گردد.

به ترکیبات ماده و اخطارهای لازم توجه ویژه شود.

هر ماده را در مورد مصرف ذکر شده به کار برید؛ چنانچه ماده ی شوینده مخصوص وان، دست شویی، کاشی و ... است آن را برای ظروف استفاده نکنید.باید هنگام استفاده از مواد شیمیایی، تهویه کامل هوا صورت گیرد. از به کار بردن پاک کننده های کُلردار (وایتکس و دیگر سفید کننده ها) در فضای بسته و بدون تهویه در حمام و دست شویی استفاده نشود. این کار بسیار خطرناک است.مواد شیمیایی را در ظروف اصلی خود نگه داری کنید. از برداشتن و حذف برچسب مشخصات ظروف حاوی مواد شوینده خودداری شود.

زباله های خانگی

ضایعات و پس مانده های مواد خوراکی، کاغذ، مقوا، شیشه، فلزات، پلاستیک، پارچه و غیره از جمله زباله های خانگی است. مصرف صحیح مواد، علاوه بر کاهش هزینه های خانواده از تجمع زباله نیز پیش گیری می کند.یکی از پارامترهای مدیریت صحیح در امور خانه، جداسازی زباله ها است. باید مواد قابل تجزیه، مانند: پس مانده های آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد زاید جداسازی کرد؛ زیرا این مواد به سرعت تجزیه شده و به طبیعت باز می گردد و در چرخه ی بازیافت هزینه بردار نیست.استفاده از کیسه های پلاستیکی سالم در سطل های زباله و دور کردن آن ها از محیط خانه در زمان تعیین شده برای جمع آوری زباله از سوی نیروهای مسؤول در کاهش خطرات ناشی از میکروب ها و حشرات مؤثر است.زباله ها را به صورت خشک داخل کیسه قرار دهید.هنگام خرید برخی میوه و سبزی از ساک های پارچه ای ـ که می توان آن ها را از پارچه های مصرف شده موجود در خانه تهیه نمود ـ استفاده شود.

نکات آموزشی به فرزندان

کودک آینه تمام نمای خانواده و اجتماع است و سال های اولیه زندگی در شکل گیری شخصیت وی نقش اساسی دارد؛ از این رو هدایت رفتاری کودکان بر عهده ی مادران است. توجه به چند نکته موفقیت مادران را بالا می برد:ارزش منابع مختلف زیست محیطی را با استفاده از کتاب های گوناگون به زبان ساده برای کودکان شرح دهیم.به کودکان بیاموزیم که از شکستن شاخه ی بوته ها و درختان خودداری کنند، البته لازم است که ما نیز در سفرها برای استفاده از شاخ و برگ درختان این امر را رعایت کنیم.آب دادن به گل ها و گیاهان خانه را به کودکان واگذار کنیم. با کاشتن بوته و بذر گل گیاهان در گلدان های کوچک و بزرگ، فضای سبز خانه را توسعه دهیم.هنگام شستن دست وصورت، مسواک زدن، حمام کردن و ... از باز گذاشتن بی دلیل شیر آب خودداری کنیم.مراقبت عملی از هدر نرفتن آب هنگام نظافت و استفاده ی مطلوب از نعمت های الهی، فرهنگ ساز است.رفع عیب کولرهای آبی و شیرهای ناقص، نقشِ عمده ای در پیش گیری از اسراف آب دارد.خودداری از ریختن زباله در کوچه، خیابان، مدرسه و اماکن عمومی و حتی جمع آوری زباله ها در محل های یاد شده سیره ای پسندیده است که کودکان را در به زیستن یاری می رساند.

چرا فکر نمی کنیم کوه های بدون جنگل، خیابان های بی طراوت و دشت های بی جانور، احساسی برای سرودن، ذوقی برای تماشا و لذّتی برای انسان باقی نخواهد گذاشت! چه کسی می تواند، عاشقانه های چشمان «آهو» را انکار کند ؟چه کسی می تواند لحن داودی «هَزار»ی را انکار کند، که با عاشقانه های زبورش، انسان را به خلسه های عارفانه می برد؟آه! از آنها که خال های زیبای «پلنگ» را و چشمان رعنای «غزال» را با غرور مگسک ها نشانه رفتند.«محیط زیست» ما، تنها کوه، جنگل، جلگه و دشت های پر آب و علف نیست! که اولین محیطی را که در آن احساس زندگی می کنیم، دل ماست، نگاه ماست و اندیشه ای که در آینده خواهیم داشت!

آیا نمی شود، جنگل ها را نابود نکنیم، حیوانات را نکُشیم و هوا را آلوده نکنیم؟!

آیا ثروت و فن آوری و تجهیزات مُدرن می تواند ـ بدونِ یاری طبیعت ـ سلامت زندگی ما را تضمین کند؟

بیایید به خاطر تماشا و به خاطر احساس شاعرانه ای که خداوند در نگاه طبیعت قرار داده است، به محیط زیست و طبیعت اطراف خودمان احترام بگذاریم و جهان رنگ ها را دوست داشته باشیم؛ رنگ هایی که اگر نبودند، کسی با دیدن رنگین کمان، به عظمت زیبایی پی نمی بُرد و سرشار از آبشار احساس نمی شد!

بیایید به خاطر عشق و به خاطر زندگی، «آب ها را گِل نکنیم»!

بگذارید آسمان کمی نفس بکشد!

بگذارید کبوتران سپید و سرخ، در آسمان پر بگیرند!

بگذارید درختان، کمی به سمت روزنه های نور قد بکشند!

خاک اگر پاک نباشد، هیچ گلی شکوفا نمی شود؛ هیچ درختی سرپا نمی شود تا پرندگان، شاخ و برگش را آشیانه کنند؛ هیچ پرنده ای آبی آ سمان را به جولان بر نخواهد خاست.

اگر زلال چشمه سارها رنگ سیاهی و کبودی بگیرد، ماهیان در حسرت آب، یک به یک جان می سپارند و دریا هم بدون ماهی، یعنی: سرابی سوخته.

اگر جنگل کویر شود، اگر دریا به زباله دان هسته ای تبدیل شود و اگر آسمان را ابرهای تیره انفجارهای اتمی به چالش فرا بخواند، دیگر زمین جای ماندن نخواهد بود.

دیگر آسمان رنگ آبی پاک را به خود نخواهد دید.

دیگر ستاره ها شب را آذین نخواهند بست.

بیایید باغچه ها را لبریز گل کنیم!

بیایید بر لب طاقچه های زندگی مان، گلدان هایی پر از گل های سرخ و سپید بگذاریم؛ با گل هایی واقعی که حال و هوای حیاتمان را رنگ و بویی دیگرگونه بدهند.

مفهوم شش R برای محیط زیستمان

احترام respect : برای اینکه راه حل ها را بیابیم ابتدا باید از احترام شروع کنیم.احترام برای همه، برای مردم، حیوانات، پرندگان، ماهی، رودخانه ،دریاچه، اقیانوس، کوه، دره و ...... شما از هرکدام از این ها چه تصویری دارید؟

تجدید نظر rethink: هر تصمیمی که شما می گیرید بر روی کره ی زمین تاثیر می گذارد.قبل از خرید کردن چند لحظه فکر کنید.این وسیله ای که شما قصد خرید ان را دارید در کجا متولد شده است؟از چه چیزی ساخته شده است؟ از چه طریق تولید شده است؟ چه قدر مسیر را طی کرده است تا به فروشگاه محله ی شما برسد؟ کارگران برای تولید این محصول تحت چه شرایطی کار کرده اند؟ آیا دفع آن با محیط زیست سازگار است؟ حال از خودتان بپرسید آیا واقعا به این محصول احتیاج دارم؟ قبل از این که کالایی را خریداری کنید حتما بررسی کنید که از چه چیزهایی ساخته شده است و چگونه آنها را تا فروشگاه محل شما می آورند؟ برچسب های روی محصول را بخوانید و بفهید واقعا چه کالایی را می خواهید بخرید .دنبال محصولاتی باشید که تولیدش محلی باشد و بسته بندی آن به محیط زیست آسیب زیادی نرساند.

کاهش reduce: مقدار تولید زباله های مان را کاهش دهیم. آیا شما یک مصرف کننده ی خوب هستید یا یک طرفدار متعهد به محیط زیست ؟ شما می توانید کمتر خرید کنید در نتیجه مسافت کمتری طی می کنید پس لازم نیست از وسایل نقلیه استفاده کنید که این باعث کم شدن انتشار گازهای گلخانه ای می شود و علاوه بر آن پولتان در جیبتان می ماند! ظروف یک بار مصرف استفاده نکنید، همیشه لیوان شخصی تان را به همراه داشته باشید.باور کنید نوشیدن چای در لیوانتان خیلی لذت بخش تر از نوشیدن در لیوان یک بار مصرف است. فکر کنید! ببینید چه طور می شود از منابع کمتری استفاده کرد به طوری که بازدهی و نتیجه ی کار شما تغییر نکند قول می دهم به راه حل های جالبی برسید!

استفاده مجدد reuse: قبل از این که چیزی را داخل سطل آشغال بیاندازید به این فکر کنید که آیا راه حلی وجود دارد که دوباره از آن استفاده کنید؟ آیا می توانید کاربری آن کالا را تغییر دهید؟ برای مثال از ظروف پلاستیکی برای ذخیره سازی می توانید استفاده کنید. مثلا برای نگهداری رنگ،چسب،پیچ و مهره استفاده از این ظروف گزینه ی خوبی است. بعضی از ما براین باور هستیم که هرچیزی که احتمالا به ان نیاز خواهیم داشت همین الان باید روی زمین باشد. این اصلا درست نیست.همین حالا آن وسیله رو پیدا کنید.

بازیافت recycle: حال اگر وسیله ای دارید که نمیتوانید از آن استفاده دیگری کنید بازیافت بهترین راه حل است.کالای شما دیگر تبدیل به زباله نمیشود بلکه تبدیل به کالای جدیدی می شود که باز هم می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

تعمیر کردن repair: وقتی کالایی در دست دارید که نیاز به تعمیر دارد لطفا آن را دور نیندازید. اگر خودتان قادر به تعمیر آن نیستید و دیگر آن را نمیخواهید آن را به شخص دیگری بدهد تا پس ازتعمیر از آن استفاده کند.

فرمایشات گوهر بار حضرت علی (ع) در باره محیط زیست

رهبر معظم انقلاب در موارد متعدد و به دفعات به قضیه ی حفظ و صیانت از محیط زیست اشاره کرده است و مسئولین را به اصلی دانستن این قضیه توصیه کرده است. در اینفوگرافیک زیر برخی از بیانات امام خامنه ای درباره حفظ محیط زیست جمع آوری شده است.از نظر اسلام‌، طبیعت‌ متعلق‌ به‌ انسان‌ و او امانتدار این‌ نعمت‌ الهی‌ برای‌ نسلهای‌ بعدی‌ است‌، لذا کسی‌ که‌ اقدام‌ به‌ تخریب‌ محیط زیست‌ کند، به‌ این‌ امانت‌ و به‌ نسلهای‌ بشری‌ خیانت‌ کرده‌ است‌ کفران‌ نعمت‌ طبیعت‌، عقوبت‌ الهی‌ را در پی‌ خواهد داشت‌ و معضلاتی‌ که‌ بعنوان‌ اثرات‌ ناشی‌ از تخریب‌ محیط زیست‌ در زندگی‌ انسانها بوجود آمده‌ در واقع‌ نتیجه‌ کفران‌ این‌ نعمت‌ است‌…۱۳۸۰/۰۳/۲۹

دیدار با اعضای‌ هیأت‌ علمی‌ همایش‌ محیط زیست‌، دین‌ و فرهنگ

مسئله‌ى گیاه و بوستان و درخت و این چیزها جزو مسائل اصلى است؛ اینها را جزو  مسائل فرعى نباید به حساب آورد. درست است که در شمارش مسائل اساسى کشور، چشمها و نگاه‌ها به سمت اقتصاد، به سمت فرهنگ، به سمت مسائل پولى، به سمت مسائل سیاسى کشانده میشود – معمولاً اینجور است – لیکن اگر با دقت نگاه کنیم، مسائلى که مربوط به زیست انسانى است، بیشتر از آنها اهمیت دارد. سیاست براى چیست؟ اقتصاد براى چیست؟ خدمات گوناگون شهرى و کشورى براى چیست؟ اصلاً پیشرفت کشور براى چیست؟ پیشرفت براى این است که انسانها زندگى سالم و مطلوبى داشته باشند. اگر محیط زیست تخریب شد، همه‌ى اینها باطل خواهد شد.۱۳۸۹/۱۲/۱۷

 اهمیت محیط زیست

* مسأله محیط زیست یا حفظ منابع طبیعی، برای ما مسأله ای تجمّلاتی و درجه دو نیست؛ یک مسأله حیاتی است. در تلاش ما برای توسعه کشور، اولویّت باید در این بخش باشد.14/12/1377

* در شهر اسلامی، عدالت در تقسیم خدمات شهری، تأمین آرامش روحی و امنیت معنوی، ظهور و اعتلای مظاهراسلامی و انقلابی، عمران و آبادی و زیبایی، حفظ طبیعت و صفای طبیعی، همه با هم باید مورد توجه قرارگیرد. 8/2/1378

* نگاه اسلام به طبیعت و محیط - اعم از جاندار و بی جان - عاطفی، اخلاقی، معنوی و هدایت گرانه است و برخورداری از مواهب طبیعی نیز بر پایه ی اصولی متین، عادلانه، حکیمانه، متوازن و سازنده استوار گردیده است. 20/3/1382

* مسئله ی گیاه و بوستان و درخت و این چیزها جزو مسائل اصلی است؛ اینها را جزو مسائل فرعی نباید به حساب آورد. 17/12/1389

* سیاست برای چیست؟ اقتصاد برای چیست؟ خدمات گوناگون شهری و کشوری برای چیست؟ اصلاً پیشرفت کشور برای چیست؟ پیشرفت برای این است که انسانها زندگی سالم و مطلوبی داشته باشند. اگر محیط زیست تخریب شد، همه ی اینها باطل خواهد شد. اهمیت محیط زیست اینجاست. 17/12/1389

* منابع طبیعی ثروتهای ملی اند؛ مال این دولت و آن دولت و این وزیر و آن وزیر که نیستند؛ اینها مال ملتهاست؛ آن هم نه ملتها در یک نسل؛ ثروتی است متعلق به ملتها در طول تاریخشان؛ از اینها باید استفاده کنند. 17/12/1389

* جلوگیری از رفتار غلط با محیط زیست

* همه ی این پدیده هایی که شما می بینید علیه محیط زیست و در آلوده سازی محیط زیست وجود دارد، ناشی از بد استفاده کردن از امکانات طبیعی است. 14/7/1379

* مسئولان کشور باید با برنامه ریزی دقیق، مدیریت صحیح و جدیت در کار، این سرزمین را از تضییع خسارت بار منابع حیاتی و طبیعی و ضایع شدن درخت، آب و خاک نجات بدهند. 14/12/1377

* تخریب محیط زیست معلول نابرابریهای اجتماعی و استفاده غلط از طبیعت و یکی از عوامل تضییع حقوق انسانها است. 20/3/1382

* شیوه های ناصحیح و غیر عادلانه در تعامل با طبیعت و آلوده ساختن محیط زیست در کشورمان نشان دهنده فقدان آگاهیهای زیست محیطی و ضعف ساز و کارهای قانونی در صیانت از محیط زیست و جلوگیری از آلوده ساختن آنست. 20/3/1382

* نادیده گرفتن محیط طبیعی زیست انسان هم نتیجه طغیان، خودبینی و خودخواهی در مقابل طبیعت است. 21/7/1385

مانع سوء استفاده کنندگان از جنگلها و مراتع طبیعی خصوصا در نزدیکی شهرهای بزرگ شوید و مراقب باشید دایره غصب و تصرف نابجا توسعه پیدا نکند. 18/12/1388

* از بین رفتن محیط سبز اطراف شهرها ، به خصوص جنگل ها، مشکلات متعدد بشری را به دنبال دارد که همه ی مسئولین مرتبط با موضوع در دولت، مجلس، قوه ی قضائیه و شهرداری ها باید برای جلوگیری از پیشرفت این حرکت غلط، اقدام جدی به عمل آورند. 15/12/1391

* در اطراف شهرها گاهی جنگلکاری هائی شده لیکن آن چیزی که ثروت اصلی کشور است، که مناطق سبز اطراف شهرهاست، باغات داخل شهرهاست، و بخصوص جنگلهاست، باید محفوظ بماند. 15/12/1391

* تقویت و حفظ محیط زیست

* حفاظت از محیط زیست، جنگل ها و منابع طبیعی و فراهم کردن فضایی سالم و با طراوت برای زندگی از اساسی ترین وظایف است که مسئولان باید آن را در اولویت کاری خود قرار دهند. 17/12/1389

* بی اعتنایی به درخت و گیاه و تباه کردن عوامل طبیعی، برای کشور ضایعه آفرین است، ایران به لحاظ وسعت خاک یکی از کشورهای غنی جهان محسوب می شود، بنا بر این باید با استفاده از موجودی آب و با تکیه بر روشهای علمی، تمامی این سرزمین وسیع را به طور یکپارچه تحت پوشش گیاهی قرار دهیم. 14/12/1377

* ما یک درخت میکاریم، معنایش این است که جوانها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پا به سن گذاشتهای مثل ما در آنها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله ی حیات. 18/12/1388

* این مراسم درختکاری، اقدام نمادینی است تا جوانان با نشاط و مردم عزیز کشور به کاشتن درخت و ترویج این سنت خوب عادت کنند. 18/12/1388

* امروز مردم موثرترین و مهمترین نقش را در احیای فضای سبز کشور بر عهده دارند و باید در عین توجه به ایجاد فضای سبز جدید، مراقب جنگل ها، باغات، مراتع و زمین های حاصل خیز موجود هم باشند. 15/12/1390

* من خواهش می کنم مسئولینی که در بخشهای مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله آب و هوا، نگاه به مسئله غبار، نگاه به مسئله دود، نگاه به مسئله هوای سالم، نگاه به مسئله آب سالم، نگاه به محیط زیست سالم، نگاه به مسئله جنگلها، نگاه های اصلی است؛ اینها را در متن برنامه ها، در مجاری همه برنامه های زندگی بگنجانند. 17/12/1389

اینفوگرافیک بیانات امام خامنه ای درباره حفظ محیط زیست

 

مرگبارترین تهدید زیست‌محیطی

پنجم ژوئن برابر با 15 اردیبهشت ماه مصادف است با «روز جهانی محیط زیست» که از سال 1973 میلادی از سوی سازمان ملل متحد با این عنوان نامگذاری شده است.روز جهانی محیط زیست، امسال با شعار «صدای اعتراض خود را بالا ببرید نه سطح آب دریاها را» از سوی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) نامگذاری شده و موضوع اصلی آن، افزایش اطلاع‌رسانی نسبت به حفظ کشورهای جزیره‌ای کوچک است. این کشورها با عنوان اختصاری SIDS در سراسر جهان در برابر تغییرات جوی، بلایای طبیعی و افزایش سطح آب دریاها به میزان چشمگیر آسیب‌پذیرتر از سایر نقاط جهان هستند.

جهان امروز با مشکلات زیست‌محیطی بسیاری روبرو است و یکی از موضوعاتی که این روزها به عنوان مهمترین تهدید زیست‌محیطی برای زمینی‌ها شناخته شده، بحران «گرمای جهانی» است و سهم عمده‌ای را در اخبار مرتبط با محیط زیست به خود اختصاص داده است اما واقعیت چیز دیگری است. مطالعاتی که اخیرا با هدف شناسایی و کنترل اصلی‌ترین تهدیدهای محیط زیستی صورت گرفته نشان می‌دهد که گرمایش زمین تهدید اصلی برای ساکنان این کره خاکی نیست بلکه مهمترین و مرگبارترین معضل زیست‌محیطی در عصر حاضر، «آلودگی هوا در فضاهای سرپوشیده» است.

آمار نشان می‌دهد که یک سوم مردم جهان یعنی چیزی حدود دو میلیارد و 900 میلیون نفر از هیزم و فضولات دام‌ها برای گرم کردن خانه‌ها و پخت و پز استفاده می‌کنند که این روش منجر به تولید دودهای سمی و بخارات بسیار کشنده می‌شود. این دودهای سمی همچنین سبب سکته، بیماری‌های قلبی، سرطان، آسیب جدی به زنان و کودکان می‌شود. سازمان جهانی بهداشت (WHO) در گزارشی اعلام کرده است که دودهای ناشی از استفاده از مواد فوق سبب مرگ چهار میلیون و 300 هزار نفر در جهان در سال 2012 میلادی شده است. این رقم در مقایسه با جان باختگان ناشی از آلودگی هوا در فضای باز که از هر هشت نفر یک نفر را به کام مرگ می‌کشد، کمتر است. گرمای جهانی یک مشکل جدی است اما تهدیدهای ناشی از آن بسیار کمتر از فاکتوری است که در بالا ذکر شد. همچنین برآوردهای دقیق نشان می‌دهد خطر مرگ ناشی از آلودگی هوا در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به میزان چشمگیر و به طور پیوسته کاهش یافته است.

یکه تازی آلودگی هوا در پکن که به نظر حیرت‌انگیز می‌رسد باعث شده تا فراموش کنیم که آلودگی هوای محیط های داخلی و سرپوشیده همیشه بیشتر و مهمتر و خطرناکتر بوده است. به طوری که در سال 1900 میلادی تقریبا تمام مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا در کشورهای در حال توسعه بر اثر آلودگی‌های هوای محیط داخلی رخ می‌داد و خطر مرگ ناشی از آلودگی هوا در آن زمان بیش از پنج برابر از زمان حال بود. حتی امروز نیز با وجود افزایش مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا که از افزایش جمعیت شهرها و افزایش انتشار گازهای آلاینده ناشی شده، خطر مرگ ناشی از آلودگی‌ هوا در فضای سرپوشیده همچنان دو برابر مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در فضای باز است.

 اخیرا نرخ مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوای داخلی، سریعتر در حال کاهش است و این مساله ناشی از کاهش فقر و دسترسی بیشتر به سوخت‌های پاک‌تر در طبخ مواد غذایی به جای استفاده از سوخت‌های خطرناک نظیر هیزم و فضولات دام‌ها است. در کشورهای ثروتمند سایر شاخص‌های زیست محیطی به شکل محسوسی بهبود یافته است. تمام کشورهای توسعه یافته توانسته‌اند بخش اعظمی از آلودگی‌ هوای فضای بیرونی خود را کاهش داده و بسیاری از آلودگی‌های آبی خود را نیز تحت کنترل درآورند. آنها همچنین توانسته‌اند خطرات کوچکتر نظیر استفاده از آفت‌کش‌ها را نیز به شدت تحت کنترل درآورند. در کشورهای در حال توسعه نیز به دنبال کاهش آلودگی‌های هوای داخلی، شرایط کلی زیست‌محیطی بهبود یافته است. اگر چه آلودگی هوای محیط خارجی افزایش یافته اما با توسعه اقتصادی این شرایط نیز رفته رفته رو به بهبودی رفته است. با وجود این هنوز مشکلات و تهدیدهایی برای محیط زیست ما در عصر حاضر وجود دارند که به دغدغه‌ها و نگرانی‌های جدی بشر امروز تبدیل شده‌اند و علاوه بر معضل جدی «آلودگی هوا در فضاهای داخلی» این مشکلات نیز از دید انسان‌های این قرن تهدید جدی برای کره خاکی محل زندگی‌شان محسوب می‌شوند که در این گزارش به شش مورد از مهمترین آنها اشاره شده که به شرح زیر است:

رشد جمعیت و آلودگی

افزایش جمعیت جهان یک تهدید بدیهی و واضح برای محیط زیست محسوب می‌شود که پا را فراتر از فرضیه‌های مرتبط با گرمای جهانی می‌گذارد. تهدید اصلی افزایش جمعیت انسان بر آلودگی محیط زیست نه تنها بسیار پیچیده و مستقیم است بلکه یک سیستم منحصر به فرد عرضه و تقاضا است. بدین ترتیب که افزایش مصرف‌کنندگان با زیاد شدن جمعیت، سبب افزایش روز افزون تقاضای استفاده از منابع طبیعی زمین شده و این تقاضاها سبب افزایش آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های بشری می‌شود. یکی از ملموس‌ترین مثال‌ها در این زمینه، صنعت شیلات است که در آن دنیای آبی به صید بی‌رویه و بدون جایگزین تهدید می‌شود. مشتریان همچنین مسئول تشدید فعالیت صنایعی هستند که در تولید محصولات مختلف از مواد شیمیایی خطرناکی استفاده می‌کنند و اینها همه پیامدهای رشد تقاضای بشر است.

تغییرات زمین

آخرین تغییرات جدی جوی مربوط به عصر یخبندان است که جهان در آخرین مراحل این تغییرات به سر می‌برد و در نتیجه موجب افزایش دمای هوا و ذوب یخچال‌های طبیعی و حتی کاهش پوشش یخی قطبی شده است. اگرچه بسیاری از محققان افزایش گرمای جهانی را ناشی از آلودگی‌های حاصل از فعالیت‌های بشری نمی‌دانند و معتقدند تغییرات زمین به دنبال فرآیندهای طبیعی در حال رخ دادن است. با این حال عامل اصلی گرمای زمین همچنان محل بحث و چالش‌های دانشمندان است اما هر دو گروه یعنی افرادی که معتقدند انسان عامل این تغییرات جوی است و گروه مخالف این نظریه، تغییرات جوی را یک تهدید مهم برای جهان قلمداد می‌کند.

جنگل‌زدایی

وقتی یک ناحیه از زمین تنوع زیستی خود را از دست می‌دهد در برابر عوامل زیست محیطی آسیب‌پذیرتر می‌شود. پدیده جنگل‌زدایی و فرسایش جنگل‌ها تعادل طبیعی سیستم‌های اکولوژیک را در منطقه بهم می‌زند. همچنین این مساله به دلیل خشکسالی و فرسایش زمین، روند تولید غذا را به خطر می‌اندازد.

تخریب لایه اوزون

مواد شیمیایی و آلودگی‌های کلر و فلورو کربن که توسط صنایع و کشاورزی تولید می‌شوند، تاثیر منفی روی لایه اوزون دارند. کمبود قوانین بازدارنده برای استفاده از این ترکیبات آلاینده، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است چرا که کشورهایی که همچنان اجازه استفاده از این آلاینده های شیمیایی را می‌دهند، روند ترمیم لایه اوزون را مختل می‌کنند.

باران‌های اسیدی

باران‌های اسیدی بر اثر افزایش ورود اسید گوگرد و نیترات به جو شکل می‌گیرند و وارد رودخانه‌ها و اقیانوس‌ها می‌شوند. در حالی که برخی باران‌های اسیدی محصول جانبی فرآیند طبیعی تجزیه گیاهان و فعالیت‌های آتشفشانی هستند اما بحران حاضر، مستقیما از سوزاندن سوخت‌های فسیلی ناشی شده است. به محض باریدن باران‌های اسیدی، آب دریاها و دریاچه‌ها آلوده و سمی شده و حیات گیاهان و جانوران دریایی را به خطر می‌اندازد.

مناطق مرده در اقیانوس‌ها

یکی دیگر از منابع خطرناک ذخیره نیتروژنی که در درون اقیانوس‌ها حل و نهفته شده می‌تواند منشاء فعالیت‌های کشاورزی داشته باشند. کودهای شیمیایی که برای تولید محصولات کشاورزی و باغبانی استفاده می‌شوند منجر به شکل‌گیری 160 منطقه مرده در اقیانوس‌های سراسر جهان شده است. اکوسیستم اقیانوس‌ها به فرآیندهای طبیعی موجودات اورگانیک‌ یعنی فیتوپلانکتون‌ها وابسته است که بر سطح اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند. این جانوران پس از مرگ به ته اقیانوس رفته و در آنجا نیز تحت فرآیندی با عنوان تنفس باکتری‌هایی توسط باکتری‌های کف دریا تجزیه می‌شوند. وقتی این پلانکتون‌ها، نیتروژن زیادی دریافت کنند، مانند محصولات گیاهی که کوددهی شده‌اند، تولیدمثل‌شان افزایش یافته و در نتیجه باکتری‌های تجزیه کننده دیگر توانایی تجزیه به موقع و سریع پلانکتون‌ها را نداشته و فرآیند تبدیل دی‌اکسیدکربن به اکسیژن به کندی انجام می‌شود. در نتیجه پلانکتون‌ها، اکسیژن موجود در آب را مکیده و سبب خفگی گیاهان و جانوران دریایی به دلیل کمبود اکسیژن می‌شوند. این روند نیز به نوبه خود تاثیر سوء بر اکوسیستم‌های آبی دارد و منجر به تغییرات جبران‌ناپذیر در محیط زیست می‌شود.

آدرس غلط در صرفه جویی و سهم هدر رفت آب

کمبود و بحران آب در کشور، روز به روز در حال گسترش است و این در حالی است که عمده ی مضمون های فرهنگ سازی در این زمینه، انگشت اتهام را به سمت مصرف خانگی نشانه گرفته اند، غافل از این که بیشترین سهم هدررفت آب کشور به بخش کشاورزی اختصاص دارد.اگرچه «مایه حیات» لقب گرفته است اما به نظر می رسد، به درستی، اهمیت حیاتی آن درک نشده است و به رغم هشدارهای متعدد در خصوص خطر خشکسالی، آن طور که شایسته است، بحران آب مورد توجه و رسیدگی مسوولان و نهادهای مربوطه قرار نگرفته است. مساله ی کم آبی در ایران بسیار جدی است اما کسی آن را جدی نمی گیرد. گویا معنای واقعی هشدار، بس که تکرار شده است، رنگ باخته و همه در برابر این واژه واکسینه شده اند.

واقعیت امر این است که هدر رفت آب در ایران به یک بخش اختصاص نداشته و بخش های گوناگونی در مصرف نادرست منابع آبی دخالت دارند. کشاورزی سنتی، تغییر الگوی کشت بر اساس هزینه و سود اقتصادی، صنعت، مصارف خانگی، شبکه آبرسانی فرسوده، مدیریت نادرست منابع آبی، افزایش جمعیت، تغییر اقلیم، توسعه ی ناپایدار و ... از عوامل به وجود آورنده ی این وضعیت هستند.

سراغ آمارها که می رویم، می بینیم بیشترین سهم هدر دادن آب، در بخش کشاورزی رخ می دهد و این در حالی است که در تبلیغ های عمومی و رسانه یی مرتبط با اصلاح الگوی مصرف، این ذهنیت به شهروندان القا می شود که بیشترین هدررفت آب در کشور از سوی مصرف کنندگان خانگی صورت می گیرد. به طور مداوم در ویدئوها و پیام های آموزشی شهروندان به عنوان بیشترین مصرف کنندگان آب در کشور نمایش داده می شوند و از آن ها درخواست می شود تا در مصرف آب صرفه جویی کنند.

با وجود این، لازم است بدانیم که طبق آمارهای رسمی بخش کشاورزی ایران بیش از 90 درصد آب کشور را مصرف می کند و بازدهی این میزان مصرف آب، تنها میان 30 تا 40 درصد برآورد شده است. برخی کارشناسان این حوزه بر این باورند که بهره وری فیزیکی در کشاورزی ایران از سال های دور تا کنون تفاوت چشم گیری نداشته است.میزان بهره وری آب کشاورزی در ایران به طور متوسط 35 درصد اعلام می شود که این رقم برای کشورهای توسعه یافته 65 درصد و برای کشورهای در حال توسعه 45 درصد است.

بد نیست بدانیم که بر اساس گزارش سازمان خواروبار جهانی (فائو) بازدهی 30 تا 40 درصدی کشاورزی در ایران در مقایسه با کشورهای مشابه از نظر اقلیم و شرایط اجتماعی و اقتصادی مانند هند، چین، سوریه، پاکستان، عربستان و لیبی، نیز کمتر است.همچنین بر پایه ی سایر آمارهای موجود میزان هدر رفت آب به طور کلی، در کشور ما 28 تا 30 درصد است درحالی که این مقدار اتلاف در دنیا 9 تا 12 درصد گزارش شده است که یکی از عوامل اصلی آن برداشت های غیرمجاز از شبکه آب رسانی و فرسودگی تاسیسات آب و شبکه های آبرسانی است.

با وجود این به نظر می رسد، کشاروزی سهم عمده یی در دامن زدن به بحران کم آبی کشور دارد.از سوی دیگر مصرف خانگی نیز کمتر از 5 درصد از سهم آب مصرفی کل کشور را به خود اختصاص می دهد. با مقایسه یی سطحی می توان مشاهده کرد که این میزان مصرف در برابر مصرف 90 درصدی کشاورزی میزان ناچیزی است. البته به طور کلی اصلاح الگوی مصرف خانگی و صرفه جویی کلی در مصرف آب امری پسندیده تلقی می شود که بر عهده ی شهروندان ایرانی ساکن در هر کجای کشور است. اما صرفه جویی در این حوزه تنها از هدررفت درصد اندکی از آب جلوگیری خواهد کرد.

پیش از تمامی اقدام ها برای حل بحران آب و خشکسالی ناشی از کمبود آب در ایران، لازم است شیوه ی کشاروزی و کشت در ایران مورد بازبینی جدی قرار گیرد چرا که هنوز بخش عمده یی از کاشت محصولات کشاورزی در ایران به روش سنتی صورت می پذیرد. همچنین در برخی مناطق کشت نوع محصول با شرایط محیطی و جغرافیایی همخوانی و تناسب نداشته و همین امر افزون بر کاهش بازدهی فیزیکی در محصولات سبب هدررفت چند برابر آب شده است.

به رغم اینکه ایران در منطقه ی نیمه خشک واقع شده است، هنوز بخش عمده یی از اقتصاد کشور بر پایه ی کشاورزی تکیه دارد که متاسفانه کشت محصول نامتناسب با شرایط آب و هوایی برخی مناطق بحران کم آبی را تشدید و بهره وری را پایین تر آورده است. برای نمونه تا پیش از این در منطقه ی ارومیه کشت غالب میوه ی انگور بود در حالی که اکنون، سیب، کشت غالب این منطقه است و این محصول نیاز به آبیاری غرقابی دارد که با توجه به شرایط منطقه و بحران دریاچه ارومیه، در طولانی مدت آسیب جدی یی به این منطقه وارد خواهد ساخت.

در پیوندِ بحران کم آبی در ایران، بیان چند نکته ضروری به نظر می رسد. نخست اینکه بر اساس آمارهای موجود از متوسط میزان بارش و مقایسه ی آن با دهه های پیشین به این نتیجه می رسیم که میزان بارش ها در کشور کاهش نیافته است بلکه افزایش جمعیت، توسعه ی ناپایدار و مدیریت ناصحیح منابع آبی مهمترین عوامل به وجود آورنده ی وضعیت کنونی هستند. همچنین بیشترین میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی صورت می گیرد و اصلاح الگوی مصرف خانگی از سوی شهروندان، تنها سهم اندکی در مبحث مدیریت منابع مالی خواهد داشت. حفر چاه و برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی نیز دیگر عامل تشدید کننده ی وضعیت آبی کشور است . در این میان نبود قوانین بازدارنده و رعایت مصلحت کشاورزان آسیب جدی یی به این بخش وارد خواهد ساخت.

با توجه به این موارد لازم است تا گامی بزرگ در جهت اصلاح الگوی کشاروزی و افزایش بهره وری در این بخش صورت گیرد. فرهنگ سازی در مصرف آب کشاورزی و الگوی کشت صحیح نیز از دیگر امور قابل توجه است که تا اندازه ی زیادی در برون رفت از وضعیت نامناسب آبی کمک خواهد کرد. حرکت از سوی کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی صنعتی و آبیاری قطره یی نیز از دیگر گام های جدی و موثر در زمینه ی رفع بحران آبی کشور است.همان گونه که نوعی بی تفاوتی در برابر واژه ی «هشدار» در جامعه احساس می شود، در بیان راهکارهای اصلاح الگوی کشاروزی در ایران و نیز درخواست از مسوولان این حوزه برای این امر، نیازمند تکرار مستمر است.