درختان شهردوست

یکی از شناخته شده ترین جلوه های طبیعت، درختان هستند، اما متاسفانه جایگاه واقعی آنها در شهرهای امروزی گم شده است چراکه فضاهای شهری در عمل بسیاری از زنجیره های به هم پیوسته طبیعت را درهم شکسته اند. واقعیت این است که شهر یک اکوسیستم شامل موجودات زنده اعم از انسان ها، حیوانات، گیاهان و محیط های مصنوعی است. شاید این روزها آلودگی، دید ما را نسبت به محیط های شهری تیره و تار کرده باشد، اما پرواز پرندگانی همچون سارها بیانگر آن است که شهرها هنوز زنده اند و برای ادامه بقا به کلیدهای حیاتی همچون درختان نیاز دارند.

چنار، سازگارترین درخت شهری

یکی از سازگارترین درختان با محیط های شهری، چنار است .چنار شرقی که در اغلب شهرهای کشور ما بخوبی رشد می کند، درختی بومی است که دامنه پراکنش آن از اوراسیا شروع شده و در نهایت به بالکان و ایران رسیده است. این درخت که در اصل نوعی گیاه دارویی است، در طب سنتی به رفع درد و التهاب شهرت پیدا کرده، اما هدف از کاشت گسترده این درخت در خیابان ها و پارک ها اغلب تمرکز بر توان بالای آن در بهبود شرایط اقلیم های خرد است.

درخت چنار در عین این که نسبت به خشکی، آلودگی، بادهای سرد، خاک های متراکم و فشرده و حتی هرس سنگین مقاوم است؛ گونه ای سریع الرشد و دیرزیست نیز به شمار می آید و همین مساله کاشت آن را از نظر اقتصادی و جنبه های زیبایی شناختی توجیه می کند. برگ های این گیاه شاخص ایده آلی برای سنجش میزان رسوبات جوی است و به همین دلیل اغلب از آن به عنوان شاخص بیولوژیکی هوای شهرها یاد می شود. اغلب پرندگان در عین تغذیه از میوه های این درخت، از آن برای لانه سازی نیز استفاده می کنند. میزان رشد و طول عمر این گیاه با وجود این که اغلب نسبت به شرایط محیطی مقاوم است، کاملا به نحوه نگهداری از آن بستگی دارد. ازجمله بیماری های شایع درختان چنار می توان به بیماری های قارچی اشاره کرد که گاهی باعث می شود درخت، برگ های خود را از دست بدهد.

بید، درمانگر

درخت بید ازجمله درختانی است که پراکنش بسیار وسیع و گسترده ای دارد. تشخیص جنس های مختلف این درخت با توجه به هیبریدهای گوناگونی که دارد، گاهی کار بسیار دشواری است. بید برخلاف تصور عامه مردم سریع الرشد است، اما دیرزیستی بالایی ندارد. درخت بید گزینه مناسبی برای احیای مناطقی است که درختان آن از بین رفته است. یکی از مهم ترین خصوصیات این درخت، جذب آب زیاد از خاک است و درست به همین دلیل است که در مناطق شهری باید حداقل به اندازه ارتفاع درخت در سن بلوغ، بین محل کاشت و ساختمان های مجاور فاصله باشد. کاشت این درخت در کنار پیاده روها می تواند بشدت مشکل ساز باشد چراکه ریشه های سطحی این درخت می تواند براحتی برخی سنگفرش ها را جابه جا کرده و عبور و مرور عابران پیاده را با مشکل مواجه کند.

در عین حال کاشت این درخت در نزدیکی منابع آب زیرزمینی، لوله های فاضلاب و مهم تر از آن سپتیک تانک ها به دلیل آسیب های غیرقابل جبران ریشه ها به هیچ وجه توصیه نمی شود. در واقع ریشه های سطحی این گیاه حالت تهاجمی دارد و اغلب سه برابر فاصله بین تنه تا تاج پوشش رشد می کند، اما مشاهده درخت بید در حومه شهرها اغلب حاوی دو پیام مهم است: حضور آب و همچنین خاک های حاصلخیز و مرطوب در منطقه. درخت نورپسند بید و پوست آن در گذشته سابقه طولانی در طب سنتی هندی و درمان سردرد داشته است، اما تولید اسید سالیسیلیک که ترکیب اصلی یکی از مهم ترین داروهای امروزی به نام آسپیرین است نیز یکی دیگر از مزایای عمده این درخت زیباست.

نارون، زیبا اما خطرناک

افراد بسیاری نارون را درخت خوش منظری برای منازل مسکونی می دانند، اما شکستن ناگهانی شاخه ها، مشکلات ریشه ها برای زهکش ها و پی ساختمان و سر برآوردن ریشه جوش ها معمولا کاشت این گیاه را در نزدیکی بنا نامطمئن جلوه می دهد. زمان گل دهی نارون در اواخر زمستان فرا می رسد. این درخت در بخش های مرکزی فلات ایران و بخصوص تهران به طور گسترده یافت می شود. یکی از مزایای مهم کاشت این درخت در فضاهای عمومی تاثیری است که در افزایش تنوع بیولوژیکی محیط ایجاد می کند، مخصوصا گونه چتری آن برای بسیاری از پرندگان و حشرات ایده آل است. در عین حال باید توجه داشت درخت نارون نیز همچون بید آب زیادی از خاک جذب می کند.

کاج، سبزترین درخت شهر

گونه های همیشه سبز ازجمله کاج ها به دلیل حضور تاثیرگذار در فصول سرد، یکی از بهترین گونه های درختی شهری قلمداد می شود. برگ های سوزنی کاج ها در گروه های پنج تایی و روی شاخه های ریز قرار گرفته است، اما چرا این درخت هیچ گاه برگ های خود را از دست نمی دهد؟ واقعیت این است که درختان همیشه سبز نظیر کاج ها نیز برگ های خود را از دست می دهند، اما برخلاف درختان برگ ریز این اتفاق در یک برهه زمانی مشخص برای تمام برگ ها روی نمی دهد.

روند تکامل این درختان آنها را با شرایط محیطی خاصی ازجمله نور و آب کمتر سازگار کرده است. از دست ندادن برگ ها باعث می شود گیاهان همیشه سبز نظیر کاج ها نه تنها بتوانند در فصل زمستان برای خود غذا بسازند، بلکه در عین حال مجبور نباشند در آغاز فصل رشد انرژی خود را صرف رویش مجدد برگ ها کنند. برگ این درختان درست همانند دیگر درختان پهن برگ، فعالیت حیاتی فتوسنتز را انجام می دهد، اما تفاوت رنگ برگ آنها که اغلب متمایل به سبز تیره است به دلیل حضور کلروفیل های بیشتری است که مسئولیت جذب نور خورشید را در سطحی محدودتر نسبت به سایر برگ ها به عهده دارد. در مورد درختان کاج باید به خاطر داشت درختان بلندتر نسبت به کوچک ترها در برابر طوفان آسیب پذیرتر است؛ بنابراین کاشت آنها در نزدیکی سیم های برق و تلفن مشکل ساز خواهد بود.

ریشه های کاج تفاوت چندانی با گونه های برگ ریز ندارد، اما می تواند دو برابر بیشتر از ارتفاع خود درخت، پراکندگی داشته باشد. اگر چند کاج به دلیل خانه سازی قطع شود، ریشه دیگر درختان همسایه آنها نیز بعد از مدتی به دلیل پوسیدگی دچار آسیب جدی خواهد شد. از طرف دیگر کاشت کاج ها در مناطقی با خاک کم عمق یا بسترهای سنگی به هیچ وجه صلاح نیست، ریشه گیاه نمی تواند تا عمق کافی در خاک محکم شود و در این صورت مقاومت چندانی در برابر باد و طوفان نخواهد داشت. لازمه بقای درختان کاج، فشرده نبودن خاک به دلایلی ازجمله حفاری در اطراف آنهاست. باید توجه داشت بسیاری از پرندگان ازجمله گنجشک های درختی به لانه سازی در میان شاخ و برگ کاج ها علاقه دارند.