قاتل خاموش محیط زیست در کمین جان طبیعت

کیسه های پلاستیکی سال ها است در بسیاری از نواحی و مناطق گرم و خشک کشور از جمله استان های سمنان، سیستان و بلوچستان و همچنین خراسان جنوبی و رضوی در کشت های جالیزی به منظور نگهداری رطوبت استفاده می شود اما با پایان یافتن فصل برداشت و بر جای ماندن در طبیعت، علاوه بر نازیبایی برای محیط موجب ایجاد مسمومیت های آبی و خاکی فراوان می شود.به علت عدم تجزیه پذیری پلاستیک ها گاهی تا ۵۰۰ سال بقایای این مواد در طبیعت باقی مانده و اثرات زیست محیطی ناگواری را سبب می شود. این پلاستیک ها به علت ساخته شدن از مواد با پایه نفتی و خاصیت تجزیه ناپذیری باعث سمی شدن خاک می شوند.این مواد گاهی توسط جانوران خورده شده و در اکثر موارد سبب مسمومیت و مرگ آنها می شود. از طرفی به علت سبکی با وزش باد جا به جا شده و در منابع آبی و رودخانه ها رها می شوند که خود نوعی از آلودگی های مخرب زیست محیطی را به دنبال دارد.

استفاده از پلاستیک سال ها است توسط برخی کشاورزان نواحی جنوبی خراسان رضوی از جمله در شهرستان هایی که از منابع آبی قلیلی برخوردارند شامل تایباد، خواف و کاشمر، سبزوار و تربت جامدر بین کشاورزان مرسوم است.بسیاری از کشاورزان به ویژه در کشت محصولات جالیزی و به منظور حفظ رطوبت از پلاستیک استفاده می کنند.در همین راستا کارشناسان معتقدند استفاده از کیسه های پلاستیکی در امر کشاورزی نادرست است چرا که این پلاستیک ها حتی اگر بعد از جمع آوری به شکل زباله دفن شوند، به علت تجزیه آرام و کندی که دارند سبب تشکیل شیرابه و نفوذ آن به آب های زیرزمینی در محل های دفن می شوند.

به گفته کارشناسان محیط زیست شیرابه های ناشی از پلاستیک های مدفون شده زیر خاک شامل ترکیباتی نظیر فلزات سنگین و سایر ترکیبات خطرناک است که جزو ترکیبات زیان آور برای محیط زیست محسوب شده و علاوه بر آلودگی خاک در ریشه گیاهان نفوذ کرده و از طریق آنها مسمومیت و مرگ گونه های جانوری و به تدریج نابودی پوشش گیاهی را ایجاد می کنند.کشت زیر پلاستیک به دلیل عوایدی که برای کشاورزان در بر دارد و اینکه با سهولت می توانند به سوددهی برسند و راندمان محصول را بالا می برد همواره از سوی آنها مورد استقبال قرار دارد.غیر از آلودگی های آبی و خاکی، پلاستیک ها در اثر تابش آفتاب و سرما تخریب شده و مونومرهای آن در محیط رها شده و سبب از بین رفتن غنا و کیفیت خاک در نواحی جنوبی استان می شوند.


به طور عمده محصولاتی جالیزی نظیر خربزه توسط کشاورزان این منطقه در زیر پلاستیک کشت می شود چرا که به دلیل گرم و خشکی بالای هوا سبب حفظ رطوبت و پرورش مناسب محصول می شود.اگر پلاستیک ها بعد از جمع آوری محصول، به موقع از زمین های کشاورزی جمع شوند مشکلی ایجاد نمی شود اما مسئله اینجاست که در اکثر موارد به موقع جمع نشده و این مواد با رها شدن در طبیعت مشکلات بسیاری را ایجاد می کنند.مواد پلاستیکی به دلیل دارا بودن مشتقات نفتی باعث عدم چسبندگی ذرات خاک شده و این ذرات به شکل ریز گرد در هوا سبب آلودگی می شوند و از طرفی با از بین رفتن چسبندگی، جنس خاک و حاصلخیزی آن کم و کاهش محصول در آینده را به دنبال دارد.

کشت های زیر پلاستیکی به منظور جلوگیری از تبخیر آب و باقی ماندن محصول در نواحی گرم خشک خراسان رضوی و برخی دیگر از نواحی کشور و به منظور کشت صیفی جات و جالیز استفاده می شود.اصولا استفاده از این روش کشت  در کشاورزی مورد تایید محیط زیست نیست چرا که مواد ناشی از پلاستیک ها با تغییر در ترکیبات شیمیایی خاک و نفوذ از طریق ریشه گیاهان به مرور زمان نابودی گونه های گیاهی را در پی دارد.

سال ها است کارشناسان تبعات ناشی از رها شدن پلاستیک ها را در طبیعت  به دلیل چرخه طولانی مدت بازیافت و آلودگی های زیست محیطی ایجاد شده  از طریق مشتقات خطرناک آنها را از راه های مختلف گوشزد کرده اند اما علی رغم این هشدار ها، تهدیدات زیست محیطی پلاستیک این مهمان ناخوانده طبیعت از سوی برخی از مردم و مسئولان خیلی جدی گرفته نشده است.باید این سوال را مطرح کرد که شاید استفاده از روش کشت های  زیر پلاستیکی یکی از راه های افزایش تولید در کم آبی های اخیر توسط کشاورزان نواحی گرم و خشک استان است اما برای جبران و جلوگیری از خطرات بیشتر پلاستیک ها چه باید کرد؟

در این نواحی عمدتا از روش های سنتی و غرق آبی استفاده می شود که با توجه به هوای گرم و خشک منطقه و تبخیر سریع آب مناسب نیست و می توان به جای آن و استفاده از پلاستیک برای جلوگیری از تبخیر آب با بهره گیری از آبیاری های نوین از هدر رفت آب و نیاز به استفاده از پلاستیک را از بین برد.برای جلوگیری از روند آلودگی پلاستیک ها در طبیعت باید از کشت های نشا استفاده کرد که در گلخانه ها و با آبیاری های تحت فشارعمل آورده شده یا حد اقل از پلاستیک های ضخیم که در مقابل تخریب آفتاب و پخش ذرات مضر آن در طبیعت مقاوم تر بوده و جمع آوری آن ها را هم برای کشاورزان راحت تر می کند استفاده کرد.

یکی دیگر از راه های جبران این مشکل استفاده از مواد دوستدار طبیعت و تجزیه شونده است.آموزش کشاورزان در این راستا نقش بسزایی در جلوگیری از آسیب های زیست محیطی دارد.در حال حاضر استفاده از پلاستیک به عنوان یک خطر جدی محیط زیست خراسان رضوی را در نواحی که از روش  کشت های زیر پلاستیک استفاده می کند  مورد تهدید قرار داده است و لذا نیاز است با اتخاذ تصمیمات درست و راهبردی و راهنمایی کشاورزان برای بهره گیری از روش های مناسب تر تا حدودی این خطر را کاهش داد.هر چند سال ها زمان می برد تا پلاستیک هایی که در گذشته رها شده اند دوباره جمع آوری شده یا به طبیعت بازگردند اما از هم اکنون هم می توان برای جبران این وضعیت اقدام کرد.

به بهانه روز زمین پاک

22 آوریل هر سال، مطابق با دوم اردیبهشت ماه، از اواخر دهه 60 میلادی به عنوان "روز زمین پاک" از سوی سازمان ملل متحد نامگذاری شده است.نظر به اینکه یونسکو از سال 2012 پیشنهاد نمود که هر کس سهمی در جلوگیری از آلودگی کره زمین داشته باشد، ما نیز بر آنیم که بتوانیم سهم کوچک و البته مهم خود را در این زمینه ایفا کنیم.

حال زمین خوب نیست چون:

1- منابع آب شیرین کره زمین به دلیل استفاده بیش از حد و ازدیاد جمعیت کشورها و خشکسالی رو به اتمام است. پایان یافتن منابع آب شیرین به مفهوم پایان زندگی در روی کره زمین است.

2- ساکنان سیاره خاکی آن را به زباله دانی بزرگ تبدیل کرده اند، انواع زباله و به ویژه زباله های الکترونیکی، شیمیایی، بیمارستانی، صنعتی، کودهای شیمیایی، آنتی بیوتیکها، پلاستیک و صدها نوع زباله دیگر به دلیل تلنبار شدن در مکان های دفن زباله امکان نفس تازه کردن را از زمین گرفته است.

3- تغییرات اقلیمی به دلیل استفاده بیش از حد از سوخت های فسیلی در وسایل حمل و نقل، نیروگاههای برق و ... تهدیدی جدی برای آینده زمین است. هم اکنون به همین دلیل ما شاهد بروز خشکسالی های طولانی و وسیع از یک سو و باران های سیل آسا و اسیدی و طوفانهای سهمگین و ویران کننده از سوی دیگر هستیم. این همه فشار برای ادامه حیات کره زمین غیرقابل تحمل است.

4- مصرف بیش از حد کاغذ باعث کاهش جدی میزان درختان روی سیاره زمین شده است. این امر موجب کاهش اکسیژن و بالارفتن دی اکسید کربن در جو زمین شده است.

5- گسترش مصرف برق به دلیل افزایش نقش لوازم برقی در زندگی مردم، از تلویزیون گرفته تا ماشین ظرفشویی، سیستم های تهویه و ... نیاز مردم به مصرف انرژی برق را هر روز بیشتر کرده و در نتیجه به تعداد نیروگاه های تولید برق از انواع سوخت فسیلی و یا اتمی افزده می شود.پیامد خطرناک این افزایش بالارفتن لحظه به لحظه انتشار گازهای گلخانه ای و از جمله دی اکسید کربن به جو زمین است که باعث گرم شدن کره زمین شده.

 پیشنهاد می کنیم، همسو با سازمان یونسکو هر کدام از ما هم به شخصه این کارها را انجام دهیم تا سهمی در پاک نگهداشتن زمین ایفا کنیم:

1- از همین امروز مصرف آب در بخش های مختلف را 20درصد پایین بیاوریم، این کار می تواند از مدیریت آب در شستشوی ظرف و حمام کردن گرفته تا عدم شستشوی خودروها، عدم کاشت گیاهان آب بر در حیاط (مانند چمن و برخی گل ها) و ... انجام شود.

2- پیمان ببندیم که زباله کمتر تولید کنیم. اینکار می تواند از کنترل ولع خرید شروع شود. به هر مقدار که می خواهیم مصرف کنیم، خرید نماییم.

3- برای خرید رفتن از کیسه های پارچه ای دائمی استفاده کنیم، این کار می تواند از تولید روزافزون کیسه های پلاستیکی که عامل مهمی در آلودگی زمین و تولید زباله است، جلوگیری کند.

4- به فروشگاههای بزرگ و طرفدار محیط زیست پیشنهاد می کنیم که کیسه های پارچه ای به صورت سفارشی تولید کنند و در قبال تحویل آن به مشتری پول دریافت نمایند. مثلا هر کیسه خرید کالا 5000ریال. اگر مشتری این کیسه ها را با پول خریداری کند، مطمئنا از دورانداختن آن و تبدیل کردن آن به زباله خودداری خواهد کرد و مکررا از آن استفاده خواهد کرد.

5- به تولید کنندگان آب معدنی و نوشابه سازی ها پیشنهاد می کنیم که مبلغ اندکی بابت قیمت ظرف پلاستیکی آب یا نوشابه محاسبه و از مشتری دریافت نمایند تا با برگرداندن بطری خالی مبلغ به آنها بازگردانده شود.از سوی دیگر دوره گردها می توانند در جمع کردن این بطری ها بخاطر فروش، عملا از پراکنده شدن ظروف پلاستیکی در طرح زمین جلوگیری کنند.

6- در سفرها بیشتر از وسایل نقلیه زمینی مانند قطار استفاده کنیم، میزان سهم آلودگی هوا در وسائط نقلیه در مورد قطار حداقل و در مورد هواپیما حداکثر است.

7- به ادارات و سازمان ها و بانک ها توصیه می کنیم که بجای برگ کاغذ و قبض از تبادل عملیات اینترنتی با توجه به گسترش روزافزون اقتصاد دیجیتال استفاده کنیم. این کار کاهش مصرف جدی کاغذ را به دنبال خواهد داشت و در نتیجه کم شدن قطع درخت.

8- استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و به ویژه انرژی خورشیدی را هم مردم و مخصوصا مسئولان برنامه ریزی کلان توسعه کشور جدی بگیرند. استفاده از این نوع انرژی برای پاک نگهداشتن محیط زیست کره زمین دیگر انتخاب نیست، ضرورت است.

9- در هر کاری که می کنیم، به این بیندیشیم که چگونه می توانیم همین کار را در تطابق بیشتری محیط زیست انجام دهیم، از شستن ظروف گرفته که می توان با استفاده کمتر از مایع ظرفشویی ، آب کمتری برای آبکشی به کار ببریم تا استفاده از روی دیگر کاغذها و خاموش کردن حتی یک لامپ اضافه ... .

و کلام آخر :

حال زمین خوب نیست، نفس سیاره مان به شمارش افتاده، فردا دیر است، زمین همین الان دارد هشدارهای لازم را می دهد.

دستورالعملی برای تعامل با طبیعت

بیشتر ما، برای سفر یا چادر زنی در طبیعت شیوه‌ها‌ی آشنا را پیش می‌گیریم. یک جفت پوتین کهنه راحت می‌پوشیم، نگاهی به نقشه می‌اندازیم، و به سوی سربالایی‌ها‌ می‌رویم. در چادرگاه، محل را می‌روبیم، آشپزخانه‌ای برقرار می‌سازیم، و ستارگان که درآمدند آتشی می‌افروزیم. این کارها تجربه طبیعت پیمایی ما را تعریف می‌کنند.شیوه نامه «ردّی نگذارید» ما را به دگرگون سازی ِ اگرچه اندک تعریف‌ها‌یمان فرامی‌خواند؛ تامل برای گزینش کفشی با زیره کوتاه تر، خودداری از «آماده‌سازی» یک محل پیش از چادر زنی، و حتی شاید چشم پوشی از افروختن آتش غروبگاهی. می‌گویید: «اما، این برنامه چادر زنی من است، چرا به خودم زحمت تغییر عادت‌ها‌ را بدهم؟» پاسخ ساده است: اگر یاد نگیریم که ردی برجا نگذاریم، طبیعت را با عشق خواهیم کشت. زمین با کوبش لگدها بی گیاه و سخت خواهد شد، حیات وحش فرار خواهد کرد، و دیگران از راه‌ها‌ی فرسوده، سر و صدا، آشغال و زخم‌ها‌ی زمین شکوه خواهند کرد.

حیات وحش و گردشگران، هر دو ممکن است تحت تاثیرهای منفی قرار گیرند. هنگامی‌که مردم بیش از حد نزدیک می‌شوند، جانوران دچار تنش می‌شوند. پاره‌ای از جانوران –مانند خرس‌ها‌ – بر اثر ریخت و پاش زباله به آدم‌ها‌ عادت می‌کنند و یاد می‌گیرند که به دنبال ایشان بروند. این موضوع، به رویارویی‌ها‌ی خطرناک می‌انجامد، و منطقه به روی بازدیدکنندگان بسته می‌شود یا جانوران کشته می‌شوند. هفت اصل در شیوه رفتاری «ردی نگذارید!»هنگامی‌که گزینه‌ها‌ دشوار باشند، نیاز به یک اصول راهنما داریم؛ یک دستور عمل رفتاری ساده برای حفاظت زمین، آزادی‌ها‌ی خود، و فرصت طبیعت پیمایی‌ها‌ی دیگرمان.
1- پیشاپیش برنامه‌ریزی کنید و آماده باشید
• گروه‌ها‌ی بزرگ را به دسته‌ها‌ی چهار تا شش نفره خرد کنید.
• از نقشه و قطب نما [و جی پی اس] استفاده کنید تا مجبور به علامت‌گذاری با رنگ، سنگ چین، یا پرچم نشوید.
2- روی سطح‌ها‌ی سخت گام بگذارید و چادر بزنید
• سطح‌ها‌ی سخت شامل: راه‌ها‌ی پاکوب، چادرگاه‌ها‌ی پیشین، سنگ و صخره، علف‌ها‌ی خشک، و برف می‌شود
• چادرها را دست کم دویست متر دورتر از دریاچه‌ها‌ و رودها بزنید
•  در یک ردیف و در وسط پاکوب راه بروید، حتی اگر گلی یا خیس است
• در منطقه‌ها‌ی دست نخورده، چادرگاه را کوچک بگیرید
• استفاده‌ها‌ی خود [از زمین] را پخش کنید تا چادرگاه و راه جدیدی درست نکنید
3- پسماندها را درست دفع کنید
• تمام آشغال‌ها‌ و ته مانده‌ها‌ی خوراک را با خود ببرید
• دستمال توالت و اقلام بهداشتی مشابه را بسته بندی کنید و با خود ببرید
• برای شستن خودتان یا ظرف‌ها‌، آب را به فاصله دست‌کم هفتاد متری رودخانه یا دریاچه ببرید و مقدار کمی‌صابون «زیست تجزیه‌پذیر» به کار برید
4- چیزهایی را که می‌بینید، باقی بگذارید
• گذشته را حفظ کنید: به بناهای تاریخی و آثار فرهنگی دقت کنید، اما به آنها‌ دست نزنید
• سنگ‌ها‌، گیاهان، و دیگر چیزهای طبیعی را به همان شکل که می‌یابید، باقی بگذارید
• از آوردن یا بردن گونه‌ها‌ [ی گیاهی یا جانوری] غیربومی‌خودداری کنید
• بنا یا میز و صندلی نسازید و گودال [جان پناه] حفر نکنید
5- تاثیر آتش را به حداقل برسانید
• برای پخت و پز، از یک اجاق کوچک و برای روشنایی از شمع [یا لامپ‌ها‌ی ال‌ای دی] استفاده کنید
• از جایگاه‌ها‌ی نصب شده برای آتش استفاده کنید
• آتش را کوچک بگیرید
• چوب و زغال‌ها‌ را تا حدی که خاکستر شوند بسوزانید، آتش را کاملا خاموش و خاکسترها را پخش کنید
6- حیات وحش را پاس بدارید
• جانوران وحشی را از دور نگاه کنید
• هیچگاه به جانوران غذا ندهید
• حیوان‌ها‌ی اهلی خود را در همه حال کنترل کنید یا آنها‌ را در خانه بگذارید
• در دوره‌ها‌ی حساس مانند زمان جفت گیری، آشیانه‌سازی، پرورش بچه‌ها‌ و در زمستان، از جانوران وحشی دوری بجویید
7- نسبت به دیگران ملاحظه کار باشید
• به دیگران راه بدهید
• اگر به کوله پشتی [دیگران] برخورد می‌کنید، یک گام به عقب بگذارید
• برای تنفس و چادرزنی، از مسیر و دیگران فاصله بگیرید
• بگذارید صدای طبیعت چیره باشد
پیشاپیش هم حواسمان باشد که روزی مثل 13فروردین، باید روز آشتی ما با طبیعت باشد؛ نه روزی که به آن اعلان جنگ کنیم.

سبزه و طبیعت، مایه چشم روشنی

انسان وقتی با زیبایی‌های طبیعی چون سبزه و آب مواجه می‌شود بی‌اختیار می‌شود و نشاط و سرزندگی، همه وجودش را در برمی‌‌گیرد. از همین رو بهار برای آدمی فصل نوشکفتن و نو شدن و نشاط و شادی است. خداوند در آیات بسیاری به طبیعت پرداخته و انسان را به تفکر و تدبر در این آیات بزرگ الهی ترغیب کرده است. (نحل، آیات ۱۰ و ۱۱؛ سجده، آیه ۲۷؛ فرقان، آیات ۴۵ تا ۵۰؛ انعام،  آیه۹۹) در این آیات به ابعاد مختلف طبیعت و تاثیر آن در زندگی بشر توجه داده شده است. همچنین در این آیات به این نکته اشاره شده که طبیعت با تنوع رنگ‌ها و میوه‌ها و درختان وگیاهان، چنان نقش ویژه‌ای در زندگی بشر داردکه هرگز نمی‌تواند دمی از آن جدا شود؛ چرا که تغذیه و بقای انسان به طبیعت و گیاهان است؛ زیرا اگر طبیعت گیاهی نباشد، انسان فاقد هرگونه تغذیه‌ای خواهد بود؛ چون گیاهان در اشکال گوناگون چون سبزیجات، حبوبات و میوه‌ها، مواد غذایی انسان را تامین می‌کنند و حتی گوشتی که انسان از جانوران برای تغذیه استفاده می‌کند، با تغذیه جانوران از گیاهان و حبوبات و میوه‌ها تامین می‌شود. بنابراین، حیات بشر به گیاه وابسته است و نیستی گیاه به معنای نیستی جانوران و انسان خواهد بود. (ابراهیم، آیه ۳۲؛ عبس، آیات ۳۲ تا ۳۴)

خداوند از انسان‌ها می‌خواهد تا برای حفظ سلامت جسمی و روحی و روانی خویش، سلامت طبیعت را حفظ کنند و جلوی فساد و تباهی در طبیعت را بگیرند؛ چرا که بسیاری از مشکلاتی که انسان در ابعاد گوناگون با آن مواجه است، به سبب تباهکاری و دستکاری او در طبیعت آبی و خشکی است. (روم، آیه ۴۱)در آیات قرآن از میوه‌ها به‌عنوان فاکهه یاد شده است. ریشه واژه فاکهه همان فکه است. در زبان عربی و کاربرهای قرآنی «فکه» هم به معنای میوه (طور، آیه ۲۲؛ یس، آیه ۵۷؛ ص، آیه ۵۱؛ زخرف، آیه ۷۳) و هم به معنای سرور و شادی (طور، آیه ۱۸؛ یس، آیه ۵۵؛ دخان، آیه ۲۷) آمده است؛ زیرا یکی از مهم‌ترین عوامل نشاط و سرور و بشاشت جسم و جان انسان همین میوه‌هاست. ارتباط تنگاتنگی که میان میوه ونشاط جسم وجان است، موجب شده تا واژه فکه، در هر دو معنا در زبان عربی به کار رود.

رستاخیز انسان و گیاه
در قرآن ارتباط تنگاتنگی میان انسان و گیاه برقرار شده و خداوند در آیاتی این ارتباط را بسیار برجسته و آشکار می‌سازد. مثلا درباره آفرینش انسان از واژه انبات استفاده می‌کند که به معنای رویش گیاه است؛ زیرا «نبت» به معنای گیاه و انبات به  معنای رویش گیاه است. خداوند در آیه ۱۷ سوره نوح می‌فرماید: والله أنبتکم من الأرض نباتا؛ و خداست که شما را از زمین رویانید چه روییدنی.پس همان‌طوری که خداوند گیاه را از زمین رویانید (نباء، آیه ۱۵)، انسان را به شکلی شگفت‌انگیز از زمین رویانید. رویش انسان چون گیاه از زمین فقط در آغاز شکل‌گیری انسان نیست تا گفته شود که انسان تنها در آغاز، شباهت به گیاه دارد، بلکه در ادامه رشد و بالندگی او نیز این شباهت پایدار و برقرار است. از همین رو خداوند در آیه ۳۷ سوره آل‌عمران با اشاره به پرورش حضرت مریم(س) می‌فرماید: فتقبلها ربها بقبول حسن و أنبتها نباتا حسنا؛ پس پروردگارش وی [مریم] را با  حسن قبول پذیرا شد و او را نیکو گیاهی پرورش داده و بار آورد.

این شباهت، در آیات دیگر نسبت به آخرت گوشزد می شود. براساس آموزه‌های قرآنی مرگ، پایان راه آدمی نیست، بلکه تنها ابزار انتقال نشئه از نشئه طبیعت دنیا به آخرت است. پس هنگام مرگ، آدمی مرگ رامی‌چشد تا او را به جهانی دیگر منتقل کند. (انبیاء، آیه ۳۵؛ عنکبوت، آیه ۵۷) در هنگام مرگ آن اصل و حقیقت انسانی یعنی نفس و روح به طور کامل به دست خداوند توفی  (گرفته) شده و به عالم دیگر انتقال داده می‌شود. (زمر، آیه ۴۳؛ نحل، آیه ۷۰) سپس انسان در آخرت دوباره همچون گیاه روئیده می‌شود؛ چنانکه در همین طبیعت دنیا گیاه پس از مرگ دوباره روئیده می‌شود. از همین رو خداوند در آیات بسیاری برای تقریب حقیقت مرگ و رستاخیز در ذهن آدمی به شباهت انسان و گیاه توجه می دهد و می‌فرماید که همان طوری که گیاه، باران جان تازه می‌گیر و می روید و از خاک برمی‌آید، انسان نیز این‌گونه از خاک برخواهد خاست: ونزلنا من السماء ماء مبارکا فأنبتنا به جنات وحب الحصید.... رزقا للعباد و أحیینا به بلده میتا کذلک  الخروج؛ و از آسمان، آبی پر برکت فرود آوردیم، پس بدان وسیله بوستان‌ها و دانه‌های درو کردنی رویانیدیم... اینها همه برای روزی بندگان من است، و‌ با آن آب، سرزمین مرده‌ای را زنده گردانیدیم، رستاخیز نیز چنین است. (ق، آیات ۹ تا ۱۱)

در آیه ۵۲ سوره روم نیز می‌فرماید: و من آیاته ان تقوم السماء و الأرض بأمره ثم اذا دعاکم دعوه من الأرض اذا أنتم تخرجون؛ و از نشانه‌های او این است که آسمان و زمین به فرمانش برپایند پس چون شما را با یک بار خواندن از زمین فراخواند، بناگاه از گورها خارج می‌شوید.همین مطلب در آیه ۱۹ همین سوره روم نیز بیان می‌شود تا معلوم گردد که ارتباط تنگاتنگی میان انسان و گیاه در دنیا و  آخرت و نیز مرگ و رستاخیزشان وجود دارد. پس باید گفت که انسان با طبیعت به ویژه با آب و گیاه ارتباط تنگاتنگی دارد که تفکر و تدبر در آن، او را به حقایق رهنمون می‌سازد که شاید از آیات دیگر الهی نتوان به آن حقایق دست یافت.

تاثیر فضای سبز و مراتع در بهداشت روحی و روانی انسان
از آیات و روایات بسیاری این معنا استفاده می‌شود که گیاه از جمله فضای سبز و مراتع و بوستان‌ها و گلستان‌ها در بهداشت جسم و روح و روان آدمی نقش اساسی دارد؛ چنانکه همین گیاهان نقش بسیار مهمی در سلامت محیط زیست ایفا می‌کنند که نمی‌بایست آن را نادیده گرفت.انسان همان‌طوری که باید طبیعت خداداد الهی را حفظ کند، بلکه با تلاش و کوشش خود به عنوان خلفه الهی می‌بایست در آبادانی آن نیز بکوشد. (هود، آیه ۶۱)

بر همین اساس در آیات و روایات بر احداث بوستان و گلستان،  کاشتن درخت و زراعت و مانند آن تاکید بسیار شده است. کشت و داشت گیاهان از چمن تا درخت، وظیفه و مسئولیتی است که انسان به حکم خلافت الهی باید انجام دهد و اجازه ندهد کسی کشتزارها را نابود و تخریب کند. (بقره، آیه ۲۰۵)در روایات اسلامی کاشت گیاه و درخت به عنوان یک عمل مفید برای زندگی انسان چه از نظر تغذیه و بهداشت روح و روان و چه برای بهره‌برداری حیوانات و پرندگان معرفی شده حتی در آنجایی که کشاورز یا باغدار، امیدی به حیات و بقای خود ندارد و از بهره‌مندی شخصی ناامید است، به ایجاد فضای سبز  ترغیب شده است. (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶۰)در روایات این قول معروف مورد تاکید است که: دیگران کاشتند ما خوردیم، ما بکاریم تا دیگران بخورند.

در روایات اسلامی حضور در طبیعت و بهره‌مندی از آن برای بهداشت روح و روان مورد تاکید قرار گرفته است. پیامبر گرامی(ص) در تاثیر نشاط‌آوری سبزه در روح و روان آدمی می‌فرماید:‌ سه چیز مایه روشنی دیده است: نگاه به سبزه و به آب روان و به چهره نیکو. (تحف‌العقول، ص ۴۰۹)رسول خدا(ص) همچنین می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه دیده را روشنی بخشد. (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷)؛ در جایی دیگر می‌فرماید: نگاه کردن به سبزه نشاط‌آور است. (صحیفه‌الامام ‌الرضا، ص ۷۲)امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: نگاه‌ کردن به سبزه چهره را نورانی و درخشان می‌کند. (کتاب الخصال، ص ۲۳۷)از این دسته روایات این معنا به دست می‌آید که گیاه سبز از چمن و درخت و گل و گیاه موجب نشاط‌آوری و شادابی روح و روان  و همچنین سلامت دیدگان و افزایش نور و روشنایی آن می‌شود. کسانی که در محیط‌های بسته زندگی می‌کنند و کمتر در طبیعت سبز حضور دارند، دچار ناراحتی بینایی و کاهش نور دیدگان و نیز افسردگی روحی و روانی می‌شوند.از این آیات و روایات این معنا نیز استنباط می‌شود که ایجاد فضای سبز و حفظ بوستان و گلستان و فضای سبز و روان ساختن جوی صاف  در محیط زیست و خیابان و کوچه و شهر امری مطلوب در اسلام است.

اهمیت گل و گیاه در روایات
در روایات است که امام حسن(ع) همچون پیامبر(ص)  به گل علاقه‌مند بود، به طوری که گفته‌اند: انس می‌گوید: روزی در محضر امام بودم که یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست  وارد شد و آن گل را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی به او فرمود:  «برو، تو آزادی!» من که از این رفتار حضرت شگفت‌زده بودم، گفتم:‌ «ای فرزند رسول خدا! این کنیز تنها یک شاخه گل به شما هدیه کرد. آنگاه شما او را آزاد می‌کنید؟!» امام در پاسخم فرمود: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را  پاسخ گوئید.» (نساء/ ۸۶) سپس فرمود: «پاداش دو برابر مهربانی او نیز آزادی‌اش بود.» (المناقب، ج ۴، ص ۱۸؛ بحارالانوار، جلدهای ۴۳ و ۸۴)امام رضا(ع) درباره آثار گل و گیاه و عطر در سلامت و بهداشت روح و روان و جسم آدمی می‌فرماید: الطیب نشره و العسل نشره، و الرکوب نشره و النظر الی الخضره نشره؛‌ بوی خوش عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی می‌شود. (عیون ‌اخبار الرضا، باب ۳۱، حدیث ۱۲۶)

اصولا در آموزه‌های قرآنی به گل و گیاه بسیار توجه داده شده است و تمثلاتی بیان می‌شود تا جایگاه آن در مردم شناخت شود و مثلا به گل و گیاه و عطر گرایش یابند تا این گونه قدر این نعمت‌ها را در زندگی و شادابی و نشاط بشناسند. به عنوان نمونه در روایت است: «رائحه‌الانبیاء رائحه السفرجل و رائحه الحور العین رائحه الآس و رائحه الملائکه الورد، و رائحه ابنتی فاطمه الزهراء رائحه السفرجل و الآس و الورد؛ بوی پیامبران بوی میوه «به» است، بوی بانوان بهشتی، بوی درخت آس (درختی که برگ و گل  خوشبو دارد) می‌باشد و بوی فرشتگان بوی گل سرخ است و بوی دخترم زهرا (س) بوی به و آس و گل سرخ است.» (بحاالانوار، ج ۶۶، ص ۱۷۷)امام صادق(ع) در ترغیب مردم به کشت گل و گیاه می‌فرماید: ازرعوا و اغرسوا والله ما عمل الناس عملا  اجل و لااطیب منه، کشت کنید و درخت بنشانید؛‌ به خدا قسم آدمیان کاری برتر و پاک‌تر از این نکرده‌اند. (بحار‌الانوار، ج ۱۰۳، ص ۶۸)

رسول خدا(ص) فرمود:‌ استفاده از بوی خوش و عطر، دل را قوت می‌بخشد. (الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰) امیرمومنان (ع) نیز می‌فرماید:  استعمال بوی خوش، شست و شو کردن، نگاه به سبزه و سوارکاری مایه شادابی و شکوفایی‌اند. (مکارم‌الاخلاق، ص ۴۲)پیامبر(ص) می‌فرماید: پرهیز از قطع درختان سرسبز، بر طول عمل انسان می‌افزاید. (بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۱۹) در حقیقت کسی که درختان سبز را قطع می‌کند، افزون بر اینکه تاثیر مستقیم بر عمر خود می‌گذارد، زمینه آسیب به محیط زیست و گرفتار شدن به انواع بیماری‌های جسمی و روحی را فراهم می‌آورد؛ چرا که فقدان سبزه به ویژه در محیط‌های خشک و سوزان موجب انواع و اقسام بیماری‌هاست. از همین رو، ترک قطع درختان خصوصا در مناطق کویری باید برای محافظت از جان و جسم خود در دستور کار قرار گیرد و نه‌تنها درختان قطع نشود بلکه بر فضای سبز روز به روز افزوده شود تا از افزایش و گسترش کویر و بیابان و آثار مخرب آن بر جسم و روح جلوگیری به عمل آید.آن حضرت(ص) همچنین درباره نقش درخت و آبیاری آن فرموده است: کسی که درختی را آب دهد، همانند کسی است که انسان مؤمنی را سیراب کرده باشد. (وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۵، ص ۴)ایشان سفارش می‌کند: اگر عمر جهان پایان یابد و شخصی نهالی در دست داشته باشد، چنانکه به قدر کاشتن آن فرصت باشد، حتما فرصت را غنیمت شمارد و نهال را بکارد (مستدرک الوسائل، ج ۱۳، ص ۴۶)

وظایف جوانان مومن انقلابی در قبال محیط زیست

رهبر معظم انقلاب: کار ما که درخت می‌کاریم، یک کار نمادین است. ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پا به سن گذاشته‌ای مثل ما در آن‌ها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند.

البته اهتمام به کاشت درخت را می‌توان یکی از مصادیق توجه رهبر انقلاب به موضوع مهم‌تری به نام «محیط زیست» دانست. آلودگی هوای تهران شاید مهم‌ترین معضل زیست‌محیطی بود که تا چند سال پیش مطرح می‌شد، اما امروزه در مورد شهر‌های مختلف به‌کرّات این خبر به گوش می‌رسد و مردم بسیاری از نقاط کشور از آن رنج می‌برند. آلودگی هوا که بخشی از آن ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و صنعتی شدن است، تنها یکی از معضلات زیست‌محیطی این روزهای کشور ماست.خشک شدن دریاچه‌هایی نظیر دریاچه‌ی ارومیه و هامون در اثر خشکسالی و اجرای پروژه‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن شرایط زیست‌محیطی نیز امروزه از مشکلات دیگر به ‌وجود آمده است. از بین رفتن جنگل‌ها و پوشش گیاهی نواحی شمالی کشور و مشکلات و تهدید جنگل‌های زاگرس در اثر نفوذ گردوغبار و از آن بدتر، دفن زباله‌های شهری در مناطق جنگلی، باعث از بین رفتن بیش از شش هزار هکتار از جنگل‌های کشورمان در سال می‌شود. همه‌ی این موضوعات، جزو مسائلی بودند که در طول این سال‌ها جزو مطالبات و دغدغه‌های رهبر انقلاب محسوب شده و می‌شود.

به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیط‌زیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.وضعیت فعلی محیط‌زیست در کشور و بحران‌های حاصل از آن در شرایطی است که ایران مبتنی بر سند چشم‌انداز 20 ساله می‌بایست به کشور اول منطقه در حوزه‌های مختلف و مخصوصا اقتصادی تبدیل شود و نیک می‌دانیم که امروزه، موضوعی به نام «توسعه‌ی پایدار» در نسبت تام با مسأله‌ی محیط زیست است.

از آغاز حضور انسان در زمین، استفاده از محیط‌زیست توسط بشر، همواره در جهت بهره‌برداری و رفاه انسان قرار گرفته است. اما با روند صنعتی شدن جهان، بهره‌برداری و استفاده از محیط‌زیست و منابع طبیعی، بیش از هر زمانی صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که استفاده‌ی بیش از حد از منابع طبیعی و برداشت بی‌رویه از منابع در دسترس، باعث شده که نسل فعلی به منابع خدادادی که میراث نسل‌های بعدی است، تجاوز کند. به دلیل همین موضوع، صحبت پیرامون مفهوم توسعه‌ی پایدار، بیش از هر زمانی در زمان کنونی به گوش می‌رسد و از جایگاه بالایی در تداوم پیشرفت بشری برخوردار شده است.

اهمیت توسعه پایدار برای جهان امروز
از توسعه‌ی پایدار تعاریف گسترده‌ای شده است، ولی آنچه در تمامی تعاریف مشترک است، استفاده از منابع طبیعی و خدادادی به‌گونه‌ای است که هم باعث رشد و بهره‌مندی جامعه‌ی امروزی شود و هم بتوان منابع را به‌گونه‌ای برای نسل آینده به‌عنوان میراثی ماندگار حفظ کرد. در یکی از تعاریف توسعه‌ی پایدار آمده است که توسعه‌ی پایدار، دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی است؛ به‌گونه‌ای که در بلندمدت منابع نگهداری شوند، محیط‌زیست محافظت شود و تندرستی و رفاه انسان‌ها تضمین گردد.

همان‌گونه که بیان شد، برای آنکه جامعه به‌صورت پیوسته پیشرفت و ارتقا پیدا کند، ناگزیر به بهره‌گیری از طبیعت است، اما بهره‌گیری از طبیعت همواره باید با این نگاه صورت گیرد که منافع نسل آینده نیز در نظر گرفته و تضمین شود. به عبارت دیگر، در بهره‌گیری از محیط‌زیست و منابع طبیعی، باید توجه داشت که منافع شخصی و کوتاه‌مدت اقتصادی، تنها ملاک عمل نباشد و منافع طولانی‌مدت نسل‌ها هم مورد توجه قرار گیرد.اهمیت حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست تا بدان‌جاست که در قانون اساسی به‌صراحت به این موضوع اشاره شده و آمده است: فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.1

نقش محیط‌زیست در پیشرفت و آینده‌ی مطلوب کشور
یکی از مسائلی که در زمینه‌ی محیط‌زیست باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حفظ محیط‌زیست یک امر حیاتی است و امری تجملاتی نیست، حفاظت از جنگل‌ها و پوشش گیاهی، مصرف بهینه‌ی آب و حفاظت از خاک و دیگر موجودات زنده، همگی برای بقای انسان و زندگی مطلوب مادی و معنوی او درجه‌ی بالایی از اهمیت را داراست.برای مثال، اگر از آب‌های در دسترس، به‌درستی استفاده نشود، زندگی انسان‌ها از طرق مختلف می‌تواند دچار مشکل شود. با توجه به اینکه ایران کشور کم‌آبی به‌شمار می‌آید، درصورتی‌که از آب‌های موجود، در زمینه‌هایی مانند کشاورزی به‌درستی استفاده نشوند، بخشی از اشتغال و درآمد در این حوزه از بین خواهد رفت و منجر به مشکلات عدیده‌ی اقتصادی برای افراد شاغل در این بخش می‌گردد و عدم مصرف بهینه‌ی آب به‌عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمند و حیاتی، باعث وابستگی کشور به خارج، در زمینه‌ی محصولات کشاورزی مختلف می‌شود. در همین مورد امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا و زمین حاصلخیز.2

متأسفانه آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ و صنعتی، در چند سال اخیر بسیار چشمگیر شده است؛ به‌طوری‌که تعداد روزهای هوای ناسالم در تهران از 75 روز در سال 85، به 148 روز در سال 92 افزایش یافته است. 3 علاوه بر آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های زندگی ماشینی و صنعتی، اخیراً بحث ریزگرد‌ها نیز باعث شده است زندگی بخشی از مناطق جنوبی و غربی کشورمان با مشکلاتی مواجه شود. دانستن این موضوع که ریزگرد‌ها بر روی مسائل اقتصادی و کشاورزی هم اثرات سوئی ایجاد می‌کند، نگرانی‌ها را دوچندان می‌سازد.در برخی مناطق کشور نیز شرایط زمین‌های کشاورزی، به دلیل بهره‌برداری بیش از حد و نادرست و بدون توجه به ظرفیت زمین، باعث شده است که حاصلخیزی سابق را نداشته باشند. استفاده از کودهای شیمیایی نیز باعث آلودگی بخش‌هایی از آب‌های زیرزمینی شده است.

بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیط‌زیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیط‌زیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد.موارد اشاره‌شده، برخی از دلایل اهمیت پرداختن به مسائل زیست‌محیطی است که به دلیل عدم توجه در گذشته، باعث کاهش کیفیت زندگی در بخشی از مناطق کشور شده و در صورت نپرداختن جدی به آن، می‌تواند مشکلات بیشتری برای نسل بعدی به وجود آورد.

 نقش مردم در از بین بردن معضلات محیط زیستی
برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیط‌زیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود. به همین علت رهبر خطاب به مسئولین امر می‌فرمایند: «من خواهش می‌کنم مسئولینی که در بخش‌های مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله‌ی آب‌ و هوا، نگاه به مسئله‌ی غبار، نگاه به مسئله‌ی دود، نگاه به مسئله‌ی هوای سالم، نگاه به مسئله‌ی آب سالم، نگاه به محیط‌زیست سالم، نگاه به مسئله‌ی جنگل‌ها، نگاه‌های اصلی است. این‌ها را در متن برنامه‌ها، در مجاری همه‌ی برنامه‌های زندگی بگنجانند.»4

اما از سویی دیگر، با توجه به اینکه فعالیت‌های حفاظت از محیط‌زیست بسیار وسیع است، در همه‌ی کشورها، دولت‌ها به‌تنهایی از عهده‌ی تمامی امور زیست‌محیطی برنمی‌آیند و نیاز به مشارکت همگانی در حفاظت از محیط‌زیست دارند. بنابراین مسئولین باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود، شرایط را برای حضور آحاد «مردم» فراهم نمایند تا در این زمینه، از مشارکت آن‌ها حداکثر استفاده به عمل آید.رهبر انقلاب هم با توجه به تجربه‌ی کمک گرفتن از مردم در مدیریت کشور می‌فرمایند: «از اول انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محول به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است، هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند این‌ها قرار دادیم، کار متوقف مانده است.»5

برمبنای قانون اساسی نیز در جمهوری‌ اسلامی، حفاظت‌ از محیط‌زیست، ‌ که‌ نسل‌ امروز و نسل‌های‌ بعد باید در آن‌ حیات‌ اجتماعی‌ رو به‌ رشدی‌ داشته‌ باشند، وظیفه‌ی‌ عمومی‌ تلقی‌ می‌شود.6 ملت ما و خصوصاً جوانان مؤمن و انقلابی، که همواره در تمامی مقاطع انقلاب نقش سازنده‌ای داشته‌اند، هم‌اکنون نیز باید به فعالیت‌های خود در زمینه‌ی محیط‌زیست و مشارکت در این عرصه، رونق بیشتری دهند و خلأ‌های موجود در این عرصه را با نقش‌آفرینی خود پُر کنند.

برای برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی، یقینا دولت‌ها می‌بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله‌ی محیط‌زیست برای دولت‌ها می‌بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه‌دو خارج شده و به‌عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود.اینکه رهبری هر سال در کاشت نهال پیش‌قدم می‌شوند، در واقع امر به معروف عملی ایشان به حساب می‌آید و حکایت از جایگاه این امر دارد. ایشان در همین مورد به جوانان چنین توصیه می‌کنند: «ما یک درخت می‌کاریم، معنایش این است که جوان‌ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پابه‌سن‌گذاشته‌ای مثل ما در آن‌ها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله‌ی حیات.»7

ایران، الگویی برای ساخت تمدن نوین اسلامی
بنا بر گفته‌ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از سویی دیگر، ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه و پیشتازی انقلاب خود، به الگویی برای بسیاری از دولت‌های برخاسته از اراده‌ی مردم تبدیل شده است و عملکرد ایران برای مردم و این حکومت‌های جدید، مانند الگویی برای مسیر پیشرفت، رصد می‌شود. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه‌ی حفاظت از محیط‌زیست به‌منظور بهره‌مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیط‌زیست، که در تمدن‌سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد. وضعیت مطلوب در محیط‌زیست ایران برمبنای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت8، به‌صورت زیر ترسیم شده است:

*بهره‌مند از آب، هوا، خاک سالم و پاک و تنوع زیستی مطلوب، ایمن و پایدار در تراز جهانی
*دارای نظام‌های سیاست‌گذاری و اجرایی، شهروندان و جامعه‌ی آگاه، علاقه‌مند و عامل به دانش، اخلاق، اصول و هنجارهای محیط‌زیستی
*معیار پیشرفت و پیشتاز در عرصه‌ی کاربست و گسترش کارآفرینی با فناوری‌های نوین محیط‌زیستی در سطح کشورهای منطقه و جهان اسلام
*برخوردار از منظر روح‌بخش، جذاب و منتخب برای گردشگران
به نظر می‌رسد که برای تحقق اهداف سند ملی محیط‌زیست، بیش از هر عاملی، مشارکت جوانان می‌تواند مؤثر واقع شود و ضروری است جوانان مؤمن انقلابی، با عزم جهادی خود، به مشارکت و تلاش علمی و عملی برای ارتقای حفاظت از محیط‌زیست و آبادانی ایران اسلامی بپردازند تا کم‌کاری‌های گذشته جبران شود و مردم کشورمان در افق 1404، از زندگی باکیفیت‌تر و سالم بهره‌مند شوند و ایران به‌عنوان الگویی منطقه‌ای در حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست سالم، مطرح شود. از این روی، به نظر می‌رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه‌ی مردم و علی‌الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان‌پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می‌بایست دغدغه‌ی حفظ محیط‌زیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته‌ها و سال‌ها را به‌عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:
1. قانون اساسی، اصل 50.
2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 78، ص 234، ح 107.
3. براساس آمار استخراج‌شده از سایت شرکت کنترل کیفیت هوا (air.tehran.ir) در سال 85، هوای تهران 75 روز ناسالم برای گروه حساس داشته و در سال 92، تهران 148روز (12 روز ناسالم و 148 روز ناسالم برای گروه حساس) هوای ناسالم داشته است.
4. بیانات در بوستان ولایت به مناسبت روز درخت‌کاری، 17 اسفند 1389.
5. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان، 29 بهمن 1393.
6. اصل 50 قانون اساسی.
7. 18 اسفند 1388.
8. سند ملی محیط‌زیست جمهوری اسلامی ایران، فصل سوم.

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت امام خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)